Dagblaðið Vísir - DV - 15.05.2015, Blaðsíða 26

Helgarblað 15.–18. maí 201526 Umræða
L
augardagskvöldið 24. apríl hið
herrans ár 1915 var mikið um
dýrðir á hinu reisulega Hótel
Reykjavík við Austurstræti,
einu stærsta timburhúsi lands­
ins. Þar var þá haldin brúðkaups­
veisla Hobbs fiskkaupmanns og Jós­
efínu Zoëga. Jósefína var dóttir Helga
Zoëga, en systir hans, Margrét Zoëga,
var eigandi Hótel Reykjavíkur.
Gestir héldu heim á leið úr veisl­
unni um klukkan tvö um nóttina og
brúðhjónin um hálfri klukkustund
síðar. Eftir í húsinu voru Margrét, eig­
andi hótelsins, Helgi bróðir hennar,
tvö barnabörn Margrétar, Guðjón
Jónsson dyravörður, Englendingur
nokkur er bjó á hótelinu og þjónustu­
stúlkur.
„Eldur! Eldur!“
Eggert Briem, bóndi í Viðey, bjó um
þær mundir í Ingólfshvoli, sem var
steinhús á horni Hafnarstrætis og
Pósthússtrætis. Laust fyrir klukkan
þrjú fylgdi hann gestum sínum út
úr húsi, en meðal þeirra var eig­
andi hússins, Guðjón Sigurðsson úr­
smiður (faðir Gunnars skipamiðlara
sem margir muna eftir) og þeir Ólaf­
ur Björnsson ritstjóri og Hannes Haf­
stein, fyrrverandi ráðherra. Sjá þeir þá
hvar eldur hefur brotist út á annarri
hæð Hótel Reykjavíkur. „Hljóp Egg­
ert þegar af stað sem fætur toguðu og
hrópaði um leið: „Eldur! Eldur!““
Er hann kom inn í hótelið kallaði
hann yfir mannskapinn að kviknað
væri í. Fólk virtist ekki almennilega
trúa orðum hans en fylgdi í humátt
á eftir honum upp á aðra hæð til að
athuga herbergin. Fyrst var litið í
herbergi Margrétar, sem var nr. 29.
Þar var allt með felldu. Því næst var
reynt að opna herbergi nr. 28, en það
var læst. Guðjón dyravörður kom þá
með lykil og þegar hurðinni var lok­
ið upp kom í ljós að herbergið var al­
elda. Virtist eldurinn magnast mjög
við þetta. Margrét vildi við svo búið
sækja muni í herbergi sitt en Guðjón
varnaði henni það. Hlupu þau öll út
og brátt kváðu við sprengingar meðan
eldurinn barst um æðra hæð hússins.
Þjónustustúlkur komust út um glugga
á kjallaranum, en Guðjón braust inn í
kjallarann til að skrúfa fyrir gas.
Eldhafið leggur yfir götuna
Slökkviliðið var kallað út en svo illa
vildi til að nokkrir vatnshanar Mið­
bæjarins reyndust með öllu ónothæf­
ir vegna þess að farist hafði fyrir að
tæma þá vatni, en síðan hafði fros­
ið í þeim og þeir sprungið. Þá var
þrýstingurinn ónógur á þeim vatns­
hönum sem þó rann úr. Slökkviliðið
fékk lítið ráðið við eldinn og brann
Hótel Reykjavík á svipstundu. Áfast
hús austan við, þar sem Th. Thor­
steinsson kaupmaður var með vefn­
aðarvöruverslun, brann hratt. Þar
með var eldurinn orðinn svo magn­
aður að hann teygði sig í verslun­
ina Godthaab, þar sem Reykjavíkur­
apótek var síðar. Við svo búið var
ógerningur að komast að bálinu
Austurstrætismegin. Lagði eldhafið
yfir götuna og var hitinn óbærilegur.
Barst eldurinn brátt í Landsbankann
norðan götunnar, sölubúð Hjálmars
Guðmundsen, búð Egils Jacobsen,
sem var vestan við Landsbankann og
Kjötbúðina, næsta hús þar vestan við.
Húsin Hafnarstrætismegin brunnu
einnig, en það voru hús Gunnars
Gunnarssonar kaupmanns, Ingólfs­
hvoll og hús Edinborgarverslunar, en
þar var Eimskipafélagið með skrif­
stofur. Öll brunnu þessi hús til ösku,
að undanskildum Ingólfshvoli og
Landsbankanum, sem stóðu þó eft­
ir, en Landsbankinn var hlaðinn úr
tilhöggnu grjóti og Ingólfshvoll stein­
steyptur. Innan veggja Landsbank­
ans brann þó allt sem brunnið gat og
Ingólfshvoll stórskemmdist.
Grípum niður í frásögn Morgun­
blaðsins: „Eldhafið var nú svo óg­
urlegt að litlar líkur voru taldar á því
að takast mundi að hefta frekari út­
breiðslu þess. Stóð þá allur Miðbær­
inn í voða. Hið eina lán í þessu óláni
var það að veður var kyrrt, aðeins
hægur vestan blær og hjálpaði það til
þess að stöðva eldinn að vestan.“ Þar
með björguðust timburhúsin vestast
í Austurstræti og Hafnarstræti. Eldur
barst í pósthúsið, austan við megin­
eldhafið, en hann varð slökktur. Þá
var unnt að koma í veg fyrir að húsið
Godthaab kveikti út frá sér og eldur­
inn breiddi úr sér lengra til austurs.“
Guðjón úrsmiður lætur lífið
Helst var reynt að ráða niðurlögum
eldsins í Ingólfshvoli, enda steinhús.
Stigi var reistur upp við húsið en
hann reyndist of stuttur. Talið var að
eina leiðin til að bjarga húsinu væri
að koma slöngu upp á þak og hugð­
ist Guðjón Sigurðsson úrsmiður fara
í gegnum húsið. Matthías Þórðar­
son þjóðminjavörður hélt í Guðjón
og vildi varna honum för. Guðjón reif
sig þá frá honum og sagði eitthvað á
þá leið að hann réði líklegast sjálfur
hvað hann tæki sér fyrir hendur í sínu
eigin húsi. Hljóp hann við svo búið
inn í brennandi húsið. Guðjón fórst
í eldinum, en hann mun hafa kafn­
að og fannst lík hans við kvistglugga
á þakhæð.
Guðjón var efnaður maður og
hafði hann mælt svo fyrir um í erfða­
skrá sinni að mestur hluti eigna sinna
skyldi renna í sjóð til eflingar
tónlistarlífi í bænum. Sonur
hans Gunnar varð síðar einn
helsti forgöngumaður þess að
reist yrði tónlistarhús í Reykja­
vík.
Einn maður brann inni í
Hótel Reykjavík. Það var mað­
ur að nafni Runólfur Stein­
grímsson sem var starfsmaður
hótelsins. Hann var lagstur til
hvílu uppi á lofti hótelsins þegar
eldurinn braust út.
Eldsupptök ókunn
Ekki var unnt að staðfesta hver elds­
upptök voru, en helst var talið að
kviknað hefði í út frá gaslampa og
gassprenging orðið í húsinu. Þetta
var talin sennilegasta skýringin í ljósi
þess hversu hratt eldurinn breiddist
út. Telja má að enn verr hefði getað
farið hefði Guðjón dyravörður ekki
skrúfað fyrir gasið í kjallara hótelsins.
Húsin sem brunnu algjörlega voru
vátryggð fyrir um 750 þúsund krónur
til allt að einni milljón króna sem var
gríðarmikið fé á þeim tíma, en ekki
var allt vátryggt. Innbú Hótel Reykja­
víkur var óvátryggt og sömuleiðis
stór hluti varnings í húsum Gunnars
Gunnarssonar kaupmanns.
Samúðarskeyti barst frá Kristjáni
X. konungi vegna þessa hörmulega
atburðar.
Hefði getað farið verr
Margir veltu því fyrir sér í framhaldi
af brunanum hversu miklu verr hefði
getað farið í hvassviðri. Í ljós hafði
komið að slökkvilið bæjarins var þess
lítt megnugt að takast á við svo stóran
bruna, en hvort tveggja skorti á tól og
betri tilhögun. Þá þóttu köllunartæki
ekki í lagi. Slökkviliðið réð heldur ekki
yfir reykhjálmum og var því velt upp
að hugsanlega hefði mátt bjarga lífi
Guðjóns Sigurðssonar hefðu slökkvi­
liðsmenn haft yfir slíkum búnaði að
ráða. Umferðarstjórnun þótti ábóta­
vant, en mannmergðin var mikil á
brunastað. Mikil mildi þótti samt að
ekki brynnu fleiri hús.
Mikið rask komst á bæjarlífið í
kjölfar brunans, enda brunnu ýmis
helstu verslunarhús höfuðstaðarins
og jók bruninn enn á húsnæðisskort­
inn. Margir töldu að bruninn ætti „að
kenna mönnum það fyrst og fremst
að hrófla ekki upp stórum timbur­
húsum þar sem jafnþéttbýlt er og
hér. Að vísu getur kviknað í steinhús­
um, það hefir þessi bruni sýnt manni,
en eldurinn verður þar aldrei jafn­
magnaður og annars staðar“. Brun­
inn markaði þáttaskil í byggingar­
sögu Reykjavíkur, en í kjölfar hans var
almennt horfið frá byggingu timbur­
húsa og steinsteypuöld hóf innreið
sína.
Heimildir: Guðmundur Karlsson
brunavörður, Í björtu báli, og frá-
sögn Guðmundar í Lesbók Morgun-
blaðsins 1950, auk frétta blaðanna á
sínum tíma. n
Gæði og góð þjónusta í 80 ár!
Bærinn í ljósum logum
n Rétt öld frá brunanum mikla n Eldhaf þvert yfir Austurstræti
Björn Jón Bragason
bjornjon@dv.is
Fréttir úr fortíð „Telja má að enn
verr hefði get-
að farið hefði Guðjón
dyravörður ekki skrúf-
að fyrir gasið í kjallara
hótelsins. Frétt Morgunblaðsins Tveir biðu bana í eldinum.
Skelfilegur eldsvoði
Hér rýkur úr rústunum
morguninn eftir.