Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2006, Qupperneq 52

samskipti. Ein skilgreining, sem talsvert
hefur verið notuð, er að þekking sé
„upplýsingar ásamt reynslu, samhengi,
túlkun og íhugun. Hún er afrakstur
vandlegrar úrvinnslu upplýsinga sem eru
tilbúnar til notkunar við ákvarðanatöku og
í athöfnum.“
í þeirri undirgrein heimspekinnar, sem
nefnist þekkingarfræði, er fengist við eðli,
uppsprettu og takmörk þekkingar. Það er
umdeilt hvað telst vera þekking, fullvissa
eða sannleikur. Um þessi mál deila
heimspekingar, félagsvísindamenn og
sagnfræðingar. Sumar hliðar þekkingar
hafa félagsleg einkenni. Þannig má líta
á þekkingu sem félagsleg verðmæti.
Þekkingarfélagsfræði rannsakar hvernig
tengslunum er háttað á milli samfélagsins
og þekkingarinnar. Einstaklingar og
samfélög auka þekkingu sína með reynslu,
athugunum og afleiðslu. Og þá er ónefnd
hér sú tegund þekkingar sem margir halda
fram að sé sú dýrmætasta - og alltjent sú
sem snýr mest að geðhjúkrunarfræðinni
- nefnilega sjálfsþekking mannsins.
Sigvaldi Hjálmarsson guðspekingur segir
á einum stað að leitin að sjálfsþekkingu
sé í raun leit að veruleika því í henni felist
spurningin um hvað maðurinn sé í raun.
(http://www.gudspekifelagid.is/sigvaldi_
hjalmarsson_thektu_sjalfan_thig-.htm).
Menn tileinka sér þekkingu og breytast hið
innra og hið ytra allt æviskeiðið, frá vöggu
til grafar. Menn læra í hefðbundnu námi
og einnig af því að takast á við heiminn.
Skólalærdómur úreldist á nokkrum árum
í þekkingarsamfélagi nútímans. Að sögn
bandaríska prófessorsins dr. Dwight
Allen, sem nýverið hélt fyrirlestur hér á
landi á námskeiðinu Lífsleikni á 21. öldinni,
úreldist helmingur allrar kunnáttu og
fróðleiks fólks á þremur árum. Á árum áður
skiptist starfsferill einstaklingsins í þrennt:
nám, starf og eftirlaunaár. Hver hluti var
sjálfstæður að því leytinu til, að ekki var
álitið að meira þyrfti að læra og nema
eftir að lokaprófi var náð. Það að koma
úr námi og vera þá menntaður fyrir ævina
á ekki lengur við heldur þurfa menn að
leita áframhaldandi menntunar ævilangt,
jafnhliða öðrum störfum. Menntun og
þjálfun eru þannig orðin órjúfanlegur þáttur
lífsferils okkar, við þurfum að læra eins og
við munum lifa að eilífu. Afleiðing þessarar
þróunar er að menntun er að færast nær
afþreyingu og er að verða skemmtileg
reynsla og lífsstíll í stað þess að vera kvöð.
Hún verður ekki lengur eitthvað sem við
verðum að fjárfesta í heldur eitthvað sem
við viljum fjárfesta í og hafa ánægju af.
Af bókum má margt læra en ekki síður
af lífinu og reynslunni, eigin mistökum og
eigin sigrum. Það er lífstíðarverkefni að
kynnast sjálfum sér og eigin viðbrögðum.
Geðhjúkrunarfræðingar kenna meðal
annars skjólstæðingum sínum að skoða
og skilgreina viðbrögð sín í daglegu lífi
og breyta þeim, í samhengi við árangur
og mistök, eða hvað gengur og hvað
ekki. Slík handleiðsla eða meðferð er í
raun aðstoð við að öðlast sjálfsþekkingu
sem margir halda fram að sé ein af
undirstöðum góðrar geðheilsu - ásamt
auðvitað fjölmörgu öðru.
Nýlegar lífeðlisfræðilegar rannsóknar
niðurstöður segja okkur að nýjar tengingar
myndist í heilanum við nýja reynslu og
vitneskju fram á gamals aldur.
Gamla máltækið, „erfitt er að kenna
gömlum hundi að sitja," er því úrelt og
byggt á röngum forsendum!
Geðorð nr. 4
Læröu af mistökum þínum
Salbjörg Bjamadóttir, geðhjúkrunarfræðingur,
stjórnandi verkefnisins Þjóð gegn þunglyndi og
sjálfsvígsforvarna hjá landlæknisembættinu.
Stundum segjum við að það sé munur á
tveimur einstaklingum sem horfa á sama
glasið. Annar sér það hálftómt, hinn
hálffullt. Hvað skyldi skilja á milli þess
sem gerir sömu mistökin aftur og aftur og
sér stöðuga ógn í því sem hann tekur sér
fyrir hendur og hins sem sér tækifærin í
lífinu þrátt fyrir mistök?
Öll erum við einstök með mismunandi þarfir
og langanir og langflest fáum við tækifæri
til að njóta þess að vera í samfélagi við
vini og ættingja. En hvað verður til þess að
sumum vegnar vel og aðrir sitja eftir? Það
eru margar ástæður. Ein er eflaust sú að
einstaklingar hafa mismunandi sýn á lífið
eða þor að takast á við það. Þeir sem eru
bjartsýnir að eðlisfari eiga oftar auðveldara
með að setja sér markmið, þeir horfa á
mistök sem tilraun eða nýta mistök sín til
framþróunar eða að sjá í þeim ný tækifæri.
Með dugnaði og eljusemi halda þeir áfram
að endurskoða markmið sín. Þeir leggja
sig fram við að vera í góðum tengslum við
annað fólk, þeir bera virðingu fyrir eigin
tilfinningum, setja sig oftar en ekki í spor
annarra og hafa hugrekki til að standa
með sjálfum sér og ekki síður til biðjast
fyrirgefningar ef þeir gera á hlut annarra.
En það eru ekki allir svona heppnir.
Sumir eru sífellt að lenda í vandræðum.
Þeir eiga sér stunum markmið en þau
eru óskilgreind, og þeir eiga erfitt með
að biðja um aðstoð fyrr en allt er komið
í þrot. Þessir einstaklingar líta oft þannig
á mistök sín að þau séu óyfirstíganleg,
þrjóskast við að viðurkenna vanmátt
sinn, þora illa að takast á við mótbyr, sjá
endalausar ógnanir, draga sig í hlé, fyllast
jafnvel öfund út í þann sem hefur það
betra. Efi og hik breytist síðan í kvíða eða
jafnvel þunglyndi.
Þegar svo er komið er fagfólk með
menntun á geðsviði, þar með talið
geðhjúkrunarfræðingar, oft góður kostur
að leita til. Geðhjúkrunarfræðingur getur
hjálpað einstaklingnum að sjá styrkleika
sinn, skoða samskiptin við sína nánustu,
kallað til ættingja eða vini sem gætu veitt
stuðning og skoðað lausnir sem gætu
verið lykill að betra lífi fyrir einstaklinginn.
Það er erfitt að horfast í augu við vanda og
það tilfinningarót sem honum fylgir. Aðeins
með því að þora að skoða tilfinningar sínar,
samsetningu vandans, setja sér raunhæf
markmið og síðast en ekki síst að vera
í góðum tengslum við sína nánustu er
einstaklingurinn hæfur til að uppskera þann
munað að lifa skemmtilegu og innihaldsn'ku
lífi. Þannig fær hann tækifæri til að njóta
þess að vera hann sjálfur með öllum sínum
kostum og göllum. Þannig nær hann góðu
samneyti við aðra og sér þá möguleika sem
lífið býður upp á. Velgengni er eilífðarvinna.
50
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2. tbl. 82. árg. 2006