Morgunblaðið - 05.01.2017, Blaðsíða 48

SVIÐSLJÓS
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Börn skila sér betur tiltannlæknis eftir að tann-lækningar barna urðugjaldfrjálsar. 1. janúar
bættust fjögurra og fimm ára börn
í hóp þeirra sem falla undir gjald-
frjálsar tannlækningar samkvæmt
samningi Sjúkratrygginga Íslands
(SÍ) og tannlækna sem tók gildi
vorið 2013. Nú nær samningurinn
til allra barna á aldrinum 3 til 17
ára en hann var innleiddur í skref-
um. Í upphafi samningsins tók
hann til 15, 16 og 17 ára barna. Í
áföngum hafa fleiri aldurshópar
bæst inn og frá og með 1. janúar
2018 verða öll börn komin með fulla
greiðsluþátttöku SÍ en um næstu
áramót bætast yngri en 3 ára í hóp-
inn.
Færri viðgerðir í heimsókn
„Samningurinn hefur gengið
mjög vel og það er almenn ánægja
hjá foreldum og svo sjáum við
tannlæknar líka miklu betri heimt-
ur hjá börnum og það sýna líka töl-
ur frá Sjúkratryggingum að þau
eru að skila sér mun betur,“ segir
Sigurður Benediktsson tannlæknir
en hann situr í stjórn Tannlækna-
félags Íslands og var í vinnuhópi
samningsins. „Áður en samning-
urinn kom var ákveðinn hópur sem
hafði ekki mætt til tannlæknis í
nokkur ár. Það var orðin töluverð
uppsöfnuð þörf, sem við vissum
fyrirfram að yrði, og töluverður
kúfur sem þurfti að vinna þegar
samningurinn komst á. En núna
virðist eðlilegra ástand á þessu og
samkvæmt tölum frá SÍ eru nú
færri viðgerðir í hverri heimsókn
hjá barni.“
Meðfylgjandi mynd sýnir þró-
un í fjölda barna sem SÍ greiddu
tannlækningar fyrir á hverju ári
frá 2006 til 2015 og meðalfjölda við-
gerða hjá hverju barni. Búist var
við kúfinum á grænu línunni árið
2014 en hann merkir að fjöldi
barna hefur ekki haft efni á að leita
til tannlæknis fyrr en samning-
urinn tók gildi árið 2013. Með-
alfjöldi viðgerða minnkaði strax
aftur árið 2015 og er búist við að
hann hafi haldið áfram að minnka
2016 en þær tölur eru ekki komnar.
Sigurður hefur ekki áhyggjur
af því að börn og foreldrar verði
kærulausari í tannumhirðu nú þeg-
ar ekki þarf að borga fyrir tann-
viðgerðir, þvert á móti veiti heim-
sókn til tannlæknis ákveðið aðhald
og fræðslu þannig að börnin verði
meðvitaðri um tannheilsuna. Hann
segir kerfið líka orðið miklu skil-
virkara með tilkomu samningsins
og nú sé hægt að pikka í þau börn
sem skila sér ekki til tannlæknis.
Forsenda greiðsluþátttöku SÍ er að
barnið sé skráð hjá heimilist-
annlækni, vegna þess sést í kerfinu
ef barnið hefur ekki komið í langan
tíma í eftirlit og getur heimilist-
annlæknirinn kallað í það.
„Við höfum tæki núna til að ná
í þessi börn og ef það gengur ekki
þá er það mögulegt með aðstoð í
gegnum skólahjúkrunarfræðing
eða slíkt. Kerfið er orðið miklu
betra og veitir meira aðhald,“ segir
Sigurður.
Horfir allt til betri vegar
Miklar áhyggjur voru
uppi um tannheilsu barna fyrir
nokkrum árum en Sigurður
segir að það horfi nú allt til
betri vegar. „Almennt séð eru
börn að skila sér mun betur til
tannlæknis og tannheilsan
fer batnandi vegna samn-
ingsins. Auðvitað er alltaf
einhver hópur sem er í
vandamálum en hann
hefur einangrast og
orðið skilgreindari.“
Meira aðhald í kring-
um tannheilsu barna
Fjöldi barna og viðgerða hjá tannlæknum
með kostnaðarþátttöku SÍ 2006-2015
Heimild: Sjúkratryggingar Íslands
Fj
öl
di
ba
rn
as
em
ko
m
u
til
ta
nn
læ
kn
is
Fj
öl
di
við
ge
rð
ap
r.b
ar
n
60.000
55.000
50.000
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
1,50
1,25
1,00
0,75
0,50
0,25
0
Fjöldi barna sem komu til tannlæknis Fjöldi viðgerða pr. barn
48
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ætla má aðeitthvaðá annan
tug milljarða í út-
flutningstekjum
hafi tapast vegna
sjómannaverkfallsins sem nú
hefur staðið í þrjár vikur. Í
dag funda deilendur í fyrsta
sinn eftir langt hlé og vonir um
jákvæða niðurstöðu eru því
miður ekki miklar. Sjómenn
hafa í tvígang fellt samninga
sem forysta þeirra hefur gert
við Samtök fyrirtækja í sjávar-
útvegi og veldur þetta veruleg-
um vanda við lausn deilunnar,
annars vegar vegna þess að
þetta bendir til að þeir sem
semja fyrir hönd sjómanna séu
ekki í nægilega góðum
tengslum við umbjóðendur
sína og hins vegar vegna þess
að óljóst virðist hvað þarf til að
samningar náist.
Ástandið er þess vegna graf-
alvarlegt og miklir hagsmunir í
húfi, ekki aðeins fyrir sjómenn
og útgerðir, heldur einnig fyrir
landverkafólk, sem hefur misst
vinnuna vegna ástandsins, og
þjóðfélagið í heild. Sjávar-
útvegurinn hefur gengið prýði-
lega undanfarin ár, en þó er
það ekki svo að hann hafi ekki
glímt við neina erfiðleika.
Nefna má sem dæmi lokun
markaða í Rússlandi, erfið-
leika á sumum öðrum mörk-
uðum og hækkandi gengi krón-
unnar. Við þetta bætist svo
sífelld óvissa vegna krafna
stöku aðila um að eyðileggja
stjórnkerfi fisk-
veiða, með tilheyr-
andi tjóni fyrir
sjávarútveginn.
Vandi af þessu tagi
er alveg nægur þó
að ekki bætist við stórfellt
tekjutap vegna langvarandi
verkfalla. Í því sambandi er
mikilvægt að hafa í huga að þó
að hluta af tapinu megi vinna
til baka með því að veiða fisk-
inn síðar, þá er það tap sem
verður ef erlendir markaðir
fara að tapast í stórum stíl enn
alvarlegra.
Það gleymist oft í um-
ræðunni hér heima að íslensk-
ur sjávarútvegur hefur lagt í
mikinn kostnað og náð gríð-
arlega góðum árangri við að
vinna markaði og tryggja gott
verð fyrir afurðirnar. Þetta á
til að mynda við um ferskan
fisk sem fluttur er út daglega
með flugi. Markaðir af því tagi
eru viðkvæmir og geta hæg-
lega tapast liggi íslenski flot-
inn áfram bundinn við bryggju.
Ábyrgð deilenda er mikil og
þeir verða að gera sér grein
fyrir að ekki er hægt að búa
við slíkt ástand til langs tíma.
Nú hafa þeir haft langan und-
irbúningstíma vegna samning-
anna í dag. Víst er að lands-
menn munu fylgjast grannt
með hvort sá tími hefur verið
nýttur til gagns og hvort þeir
setjast að samningaborðinu
með einbeittan vilja um að ná
samningum. Annað væri óvið-
unandi.
Kjaradeila sjómanna
hefur þegar staðið
allt of lengi}
Óviðunandi ástand
Nýársávörp erumisjafnlega
uppbyggileg. Eitt
það lakasta þessi
áramótin flutti
Kim Jong-un, leið-
togi harðstjórn-
arinnar í Pyongyang, þegar
hann færði heimsbyggðinni
þau tíðindi að Norður-Kórea
muni bráðlega geta gert til-
raunir með langdrægar eld-
flaugar sem flutt geti kjarn-
orkusprengjur. Tilgangurinn
með slíkum flaugum er einkum
að geta ógnað Bandaríkjunum,
sem hingað til hafa verið utan
færis flauga Norður-Kóreu.
Donald Trump, verðandi
forseti Bandaríkjanna, brást
hart við þessu og sagði að
þetta yrði aldrei. Þá gagn-
rýndi hann kínversk stjórn-
völd fyrir að beita sér ekki
nægilega gegn stjórnvöldum í
Pyongyang í þessum efnum.
Hvað sem mönnum kann að
finnast um það að verðandi
forseti sendi út skilaboð á
Twitter um slík málefni, verð-
ur ekki framhjá því horft að
Trump hefur mikið til síns
máls. Fyrir
Bandaríkjamenn
hlýtur að vera
óhugsandi að búa
við það að stjórn-
völd á borð við þau
í Norður-Kóreu
geti hótað þeim kjarnorku-
árás. Og það er líka staðreynd
að kínversk stjórnvöld eru þau
sem helst geta haft áhrif á
stjórnvöld í Norður-Kóreu og
þó að þau geti bent á að þau
hafi reynt að fá Kim Jong-un
ofan af áformum sínum um
uppbyggingu kjarnorkuvopna,
er ljóst að þau gætu gert bet-
ur. Stjórnvöld í Norður-Kóreu
eru háð Kína og væri Kínverj-
um alvara er erfitt að sjá að
Kim hegðaði sér með þeim
hætti sem hann hefur gert.
Á nýliðnu ári sprengdu
norðurkóresk stjórnvöld tvær
kjarnorkusprengjur í tilrauna-
skyni og sendu á loft fjölda
eldflauga sem mögulega geta
borið slík vopn. Fyrir umheim-
inn er þetta óþolandi ástand
sem nauðsynlegt er að grípa
inn í áður en það verður um
seinan.
Harðstjórnin í
Norður-Kóreu er
farin að ógna æ
fleiri jarðarbúum}
Kim gerist enn hættulegri
M
eð síðustu verkum mínum á
liðnu ári var að halla mér aftur
í Háskólabíó og fylgjast með
uppistandssýningunni Ára-
mótaskop hjá spéfuglinum
geðþekka Ara Eldjárn. Hef tekið verri ákvarð-
anir á stuttri ævi og sá ekki eftir þeim fimm-
þúsundkallinum.
Ég velti því fyrir mér hvort Ari sé orðinn
næstfyndnasti núlifandi Íslendingurinn á eftir
Eggerti Þorleifssyni. Þannig blasir staða hans
við mér ef horft er í gegnum mín gríngleraugu.
Áhorfendur átu gersamlega úr lófa Ara og fyllti
hann aðalsalinn í fjögur skipti eftir því sem mér
skilst. Ég man ekki eftir því að hafa séð íslenskan
uppistandara með slíkt tak á stórum sal síðan ég
sá Ég var einu sinni nörd hjá Jóni Gnarr sem mig
minnir að hafi verið í Loftkastalanum sáluga.
Ari hefur hins vegar stærra vopnabúr en Jón, að mér
finnst, þegar kemur að uppistandinu sem slíku. Jón hefur
á hinn bóginn svo margt annað með sér í gamanleik eins
og ævintýralega persónusköpun og hinar mikilvægu tíma-
setningar sem ekki er víst að Ari eða aðrir uppistandarar
búi yfir. Eitt sem einkennir Ara í uppistandinu er hraðinn.
Hann veður áfram úr einum brandara í annan án þess þó
að fólk eigi erfitt með að halda þræðinum, því hann leggur
vinnu í að tengja vel á milli brandara. Handboltaþjálfarar
kalla þetta „tempó“ og kannski viðeigandi að vitna í þá
starfsstétt því Ari tók hana hressilega fyrir. Sýningin var
um það bil tveir tímar og maður hefði haldið að kappinn
væri úrvinda eftir kvöldið. En ef til vill er þetta
honum eðlislægt. Ég man eftir því að hafa séð
Ara taka svona syrpur áður en hann lagði
uppistandið fyrir sig með formlegum hætti.
Störfuðum við þá á sömu auglýsingastofu um
hríð. Þegar honum tókst einna best upp í
óundirbúnum atriðum sínum á vinnustaðnum
varð hálfgerð vinnustöðvun. Nærstaddir voru
óvinnufærir en líklega var Agga og Viggó ekki
skemmt. Þá sá maður strax ýmislegt í vopna-
búri Ara eins og hæfileikann til að herma eftir
fólki, tala með ýmsum hreim og framkalla alls
kyns hljóð til að gefa atriðunum meiri vigt.
Ari endaði sýninguna á því að grípa í gítar-
inn og bjóða upp á tónlistaratriði. Ef til vill
svolítið í anda Bretans snoppufríða Bills
Bailey, sem notar hljóðfæri óspart í uppistandi
sínu. Ég man ekki eftir því að hafa heyrt Ara
spila á gítar fyrr, en man eftir því að hafa séð hann berja
húðir með hljómsveitinni Ég í sjónvarpssal.
Ef ég á að setja út á skemmtikraftinn Ara má helst
nefna hvernig hann hefur gengisfellt skáldið Þórarin Eld-
járn með fíflagangi sínum undanfarin ár. Ég hafði lengi lit-
ið á Þórarin sem stórgreindan mann og einn af okkar allra
snjöllustu pennum. Eða þar til Ari fór að hæðast að honum
á skemmtunum og dró upp mynd af Þórarni sem hálf-
gerðum kjána sem gerði ýmsar mislukkaðar tilraunir til
að vera fyndinn. Mér var því létt að ofalinn kálfurinn
skyldi láta það eiga sig að taka föður sinn fyrir í Áramóta-
skopi. kris@mbl.is
Kristján
Jónsson
Pistill
Étið úr lófa Ara Eldjárns
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Markmið samnings Sjúkratrygg-
inga Íslands og Tannlæknafélags
Íslands um tannlækningar barna
er að börn yngri en 18 ára fái
nauðsynlega tannlæknaþjónustu
óháð efnahag foreldra. Réttur til
þjónustunnar fellur niður á 18
ára afmælisdegi einstaklingsins.
Sigurður myndi vilja sjá samn-
inginn gilda örlítið lengur en til
18 ára aldurs. „Það mætti alveg
vera 21 árs aldurstakmark á
þessu. 18 ára er aðeins knappt
því þetta er krítískur tími,
þau eru farin að ráða
sér sjálf og hvað þau
borða og þurfa oft
svolítið aðhald á
þessum árum.
Það er mjög oft
að maður missir
af þessum krökk-
um í einhver ár þeg-
ar þau verða sjálf-
ráða og detta út
úr kerfinu en þau
fara að koma aft-
ur um 25 til 27 ára
aldur.“
Missir af
þeim 18 ára
ALDURSTAKMARKIÐ
Sigurður
Benediktsson