Morgunblaðið - 10.06.2017, Blaðsíða 22

22 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. JÚNÍ 2017
LANGVIRK SÓLARVÖRN
ÞOLIR SJÓ, SUNDOG LEIK
www.evy.is
Grunnformúlan er læknisfræðilega skráð.
Engin paraben, engar nanóeindir, ilm- eða litarefni.
NÝTT NAFN
UVA
VIÐTAL
Erna Ýr Öldudóttir
ernayr@mbl.is
Dr. Kesara Margrét Anamthawat-
Jónsson er vísindamaður sem hef-
ur m.a. lagt talsvert af mörkum til
smásjárrannsókna á Íslandi. Frá
árinu 2014 hefur hún gegnt for-
mennsku í Norrænu smásjár-
samtökunum, SCANDEM, en sam-
tökin héldu ráðstefnu hér á landi í
vikunni, í boði Háskóla Íslands.
– Hvernig er að vera formaður
SCANDEM?
„Þetta er sjálfboðavinna og snýst
um að færa þekkingu til nemenda
og yngri kynslóða,“ segir Kesara í
viðtali við Morgunblaðið. Launin
séu að það opnist dyr fyrir þekk-
ingu og samvinnu þeirra sem taka
þetta að sér. Í stjórninni sitja alls
14 manns og af þeim eru þrír í
framkvæmdastjórninni, þ.e. Kesara
sem formaður, ritarinn er frá Finn-
landi og gjaldkerinn frá Svíþjóð.
Tæknin veldur framfarastökki
„Það sem er merkilegt við það er
að við erum allar konur,“ segir hún
og brosir, en karlmenn hafa jafnan
verið formenn smásjársamtaka á
heimsvísu. Svíþjóð, Danmörk, Nor-
egur, Finnland og Ísland eiga aðild
að SCANDEM, sem voru stofnuð
fyrir tæplega 70 árum síðan.
„Ljóssmásjártækni er bylting og
leyfir okkur að sjá sameindir í lif-
andi frumum, sem hefur valdið
framfarastökki í læknisfræði,
frumulíffræði og krabbameinsrann-
sóknum,“ segir Kesara. Í jarðfræði
sé nú hægt að efnagreina t.d. eld-
fjallaösku strax en það sé mikil-
vægt upp á að meta hættustig og
tjón sem gæti orðið. Smásjártækni
nýtist ekki aðeins í náttúru- og
heilbrigðisvísindum heldur líka í
iðnaði, jarðhitarannsóknum, málm-
tækni og í störfum lögreglu.
– Út á hvað gengur starf þitt?
„Starf mitt sem prófessor við
Háskóla Íslands skiptist jafnt á
milli kennslu og rannsókna,“ svar-
ar Kesara en hún er jafnframt sér-
fræðingur í íslensku birki, kjarr-
gróðri og melgresi. Hún stundar
frumurannsóknir á plöntum,
plöntulitningarannsóknir en einnig
rannsóknir á sögu og landfræði-
legri dreifingu plantnanna.
„Meðfram plönturannsóknum og
kennslu hef ég svo hjálpað við
koma smásjárrannsóknum á Ís-
landi af stað, ég hef eytt miklum
tíma í smásjártækni en litninga-
greiningartæknin sem ég hef notað
hefur gagnast mjög vel í samstarfi
mínu við litningagreiningardeild
Landspítalans og Krabbameins-
félagið í sambandi við erfða- og
krabbameinsrannsóknir á mönn-
um.“
Kesera kveðst vera mjög stolt af
vinnu sinni við flúrsmásjártækni,
sem er ný og byltingarkennd
ljóssmásjártækni við frumurann-
sóknir.
Fékk gullmedalíu frá kónginum
– Hvernig hefur ferill þinn ver-
ið?
„Ég fæddist í Bangkok í Taílandi
árið 1951. Ég útskrifaðist sem
grasafræðingur úr háskóla í Bang-
kok með hæstu einkunn árið 1974
og hlaut fyrir það gullmedalíu frá
kónginum. Ég fékk Fulbright-styrk
1976 og fór í meistaranám í Kansas
í Bandaríkjunum. Þar kynntist ég
íslenskum eiginmanni mínum sem
var í flugvélaverkfræðinámi þar.“
Hún útskrifaðist árið 1979 og fór
aftur til Tálands. Þar hlaut hún
orðu „Hvíta fílsins“ fyrir árangur
sinn. „Við fluttum svo til Íslands
árið 1981. Prófessorinn minn í Taí-
landi ráðlagði mér að fara og vinna
hjá Birni Sigurbjörnssyni, sem þá
var forstjóri Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins, en þeir höfðu verið
saman í námi.“
Kesara fór að hans ráðum og réð
sig sem sérfræðing til Rannsóknar-
stofnunar landbúnaðarins.
Sérgrein hennar er plöntu-
erfðafræði. Árin 1988-91 var hún í
doktorsnámi í Cambridge, þar sem
hún lærði m.a. smásjártækni við
erfðarannsóknir plantna. Tæknina
og þekkinguna á smásjám flutti
hún með sér til Íslands og hefur
það nýst vel við erfða- og krabba-
meinsrannsóknir í læknisfræði og
frumulíffræði hérlendis. Hún hefur
verið prófessor við Háskóla Íslands
síðan 1996.
Kynblöndun til hagsbóta
Áhugann á melgresi og birki
fékk Kesara þegar hún vann hjá
Rannsóknarstofnun landbúnaðar-
ins. Hún segir að fornleifafræð-
ingar kalli melgresi „víkingakorn-
ið“, en á landnámstíma hafi kornið
af melgresinu verið notað í flat-
brauð.
„Ég vil færa Íslendingum mel-
hveitisbrauð,“ segir hún og vonast
til að innan fimm ára verði hægt að
rækta „melhveiti“ úr blöndun á
melgresi og hveiti og nota í mat-
væli í þeim tilgangi að „færa fólki
fjölbreytni“ í korni. Kesara er
einnig sérfræðingur í íslensku birki
og íslenskum kjarrgróðri og hefur
útskrifað doktorsnemendur í þeim
fræðum. Íslenskt birki sé öðruvísi
en annars staðar.
„Íslenskt birki hefur blandast
fjalldrapa, þessvegna er það svona
harðgert og kræklótt,“ segir Kes-
ara en þessar tvær trjátegundir
hafa kynblandast sjálfkrafa í nátt-
úrunni á Íslandi. Genaflæðið á milli
þessara tegunda hefur gefið okkur
íslenska birkið sem þolir vind og
harða veðráttu og það vex hærra
yfir sjávarmáli en aðrar birkiteg-
undir.
Hún segir að birkiskógur sé
undirstaða skóglendis á Íslandi. Ef
ekki væri fyrir birkið væri gróður
lægri, meira bara lyng og kjarr.
Birki hafi verið á Íslandi frá því
fyrir um 9000 árum. Fjalldrapi sé
ekki evrópsk tegund, hún sé heim-
skautakjarrtegund. Á hlýskeiði hafi
þessar tegundir náð að blandast
saman hérlendis og mynda íslenskt
birki. Birkið hérlendis sé ekki
nytjaskógur heldur gegni gríðar-
mikilvægu hlutverki í vistkerfinu,
svipað birkiskóglendi annars staðar
á norðurslóðum.
Ástríðufullur áhugi og vinna
– Hvað skiptir mestu máli til að
ná langt sem vísindamaður?
„Að hafa ástríðu fyrir rannsókn-
unum sínum. Þekkja hvaða spurn-
ingum þarf að svara og nota þekk-
ingu til að finna aðferðir til að
svara þeim spurningum,“ segir
Kesara og bætir við að aðstaðan og
rannsóknarumhverfið sé jafn mik-
ilvægt ásamt „virðingu fyrir vísind-
unum og fólkinu sem maður starf-
ar með“. Hún kveðst afar ánægð
með aðstöðuna og umhverfið sem
hún hefur fengið að starfa í hér-
lendis og finnst hún vera heppin.
„Hógværð, bjartsýni, dugnaður og
jákvæðni“ komi manni langt og
segist hún afar þakklát fyrir stuðn-
ing sem hún hefur fengið frá
vinnuveitendum, samstarfsfólki,
fjölskyldu og vinum.
„Ljóssmásjártækni er bylting“
 Ráðstefna Norrænu smásjársamtakanna SCANDEM haldin í Háskóla Íslands í ár  Kesara Mar-
grét Anamthawat-Jónsson, prófessor við Háskóla Íslands, hefur verið formaður samtakanna frá 2014
Morgunblaðið/Golli
Smásjártækni Dr. Kesara Margrét Anamthawat-Jónsson, formaður SCANDEM-samtakanna, á ráðstefnunni sem
haldin hér á landi í boði Háskóla Íslands. Um 150 manns sóttu sýninguna, hvaðan æva úr heiminum.
Norrænu smásjártækni-
samtökin SCANDEM stóðu fyrir
68. árlegu ráðstefnu sinni dag-
ana 5.-9. júní í boði Háskóla Ís-
lands. 150 manns úr vísinda-
samfélaginu hittust þar en verið
var að kynna nýjungar í smá-
sjártækni. Fulltrúar 15 erlendra
fyrirtækja sóttu ráðstefnuna
sem er einnig sölusýning og
styrkt af þeim. Formaður SCAN-
DEM-samtakanna síðan 2014,
sem er sama ár og Nóbels-
verðlaun fyrir ljóssmásjártækni
voru veitt, er dr. Kesara Margrét
Anamthawat-Jónsson, prófess-
or við Líf- og umhverfisvísinda-
deild Háskóla Íslands. Hún er
sérfræðingur í smásjártækni,
en hún er fyrst Íslendinga til að
gegna embætti formanns sam-
takanna.
Nýjungar
kynntar
150 MANNS Á RÁÐSTEFNU
Skipulag ráðstefnunnar Kesara og dr. Kristján Leósson eru bæði í stjórn
SCANDEM og skipulögðu ráðstefnuna, en henni lauk í gær.