Morgunblaðið - 17.06.2017, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hver á sér meðal þjóða þjóð,
er þekkir hvorki sverð né blóð
en lifir sæl við ást og óð
og auð, sem friðsæld gaf?
Þetta örstutta brot úr
þjóðhátíðarkvæði Huldu,
sem samið var í tilefni af
stofnun lýðveldisins fyrir
73 árum, lýsir á margan
hátt því samfélagi, sem
skóp hið sjálfstæða Ísland
með þrotlausri baráttu í
heila öld án þess að nokkru
skoti væri hleypt af.
Kvæðið, sem ort var með
vísan í þann grimmilega
hildarleik, sem þá geisaði
um allan heim, lýsir í senn
þeirri gæfu þjóðarinnar að
hafa aldrei þurft að taka
upp vopn, sem og þeirri
frómu ósk höfundar og Ís-
lendinga allra, að Guð
muni forða landinu okkar
frá því að lenda í hringiðu
stórveldastríða, sem þá
höfðu í tvígang á stuttum
tíma leikið svo margar aðr-
ar þjóðir heims grátt.
Lega landsins þýddi hins
vegar, að hið unga lýðveldi
varð fljótlega að taka af-
stöðu til þess að stríði
loknu, hvort Íslendingar
hygðust taka sér sess við
hlið annarra vestrænna
lýðræðisþjóða, eða ætluðu
að sitja hjá, á meðan risa-
veldin tvö kepptust um
ítök og áhrif. Sú afstaða,
sem þáverandi ráðamenn
tóku, kostaði talsverð átök
hér innanlands.
Í sjálfstæðismálinu og
síðar landhelgisdeilunum
reyndist það einn helsti
styrkur okkar Íslendinga,
að allir voru sammála um
hið endanlega markmið, þó
að hart væri tekist á um
leiðirnar að því. Þeirri
gæfu var ekki að heilsa,
þegar kom að því að
tryggja öryggi landsins
eftir lýðveldisstofnun.
Heildstæð stefnumótun í
þeim málaflokki með sam-
stöðu allra flokka er því til-
tölulega nýtt fyrirbrigði,
sem og stofnun hins sér-
staka þjóðaröryggisráðs.
Við undirbúning þjóðhá-
tíðardagsins að þessu sinni
hefur það helst borið til
tíðinda, að lögreglan
hyggst gæta öryggis borg-
aranna með sýnilegri og
áþreifanlegri hætti en áður
fyrr. Þá bregður svo við að
fram spretta úrtölumenn
sem sumir hafa uppi stór
orð. Sumir þeirra ganga
jafnvel svo langt að láta
eins og lögreglan sé jafn-
mikil ógn við almenning, ef
ekki ögn verri, en mögu-
legir hryðjuverkamenn.
Ætli einhver lögreglu-
maður á Íslandi spenni á
sig byssubelti með það í
huga að hann vilji nota það
tól, sem honum hefur verið
falin ábyrgð á, þann dag-
inn? Og ætli sú ákvörðun
ríkislögreglustjóra, að
nota sérsveitina við gæslu
einmitt þennan dag og á
stórviðburðum í sumar,
hafi verið tekin af ein-
hverri léttúð? Báðum
spurningum ætti að vera
auðsvarað.
Auðvitað kysum við öll,
hefðum við val, að engin
ástæða væri fyrir íslensku
lögregluna að bera vopn.
En við lifum á breyttum
tímum, tímum þar sem
misindismenn telja sig í
fullum rétti að ráðast á
garðinn þar sem hann er
lægstur. Hin viðurstyggi-
legu hryðjuverk í ná-
grannalöndum okkar hafa
sem betur fer verið fjarlæg
íslenskum veruleika. En þó
að hættan á slíkri árás
kunni af ýmsum ástæðum
að vera minni hér en er-
lendis, væru alvarleg mis-
tök að láta sem að hún
væri ekki til staðar.
Markmiðið hér hlýtur að
vera sameiginlegt, að ör-
yggi lands og þjóðar sé
tryggt með sem bestum
hætti í ljósi þeirrar stöðu
sem nágrannaríki okkar
hafa nú ítrekað þurft að
horfast í augu við. Á sama
tíma er skiljanlegt, að fyrir
okkur sem þjóð, sem hefur
lengst af ekki þurft að búa
við „sverð né blóð“, sé sú
tilhugsun að einhverju
leyti óþægileg, að lög-
reglan þurfi að verja okkur
með sýnilegri hætti.
Í krafti samstöðunnar
höfum við Íslendingar náð
ótrúlegum árangri. Það
hefur verið gæfa okkar í
sjötíu ár og þremur betur,
að „lifa sæl við ást og óð og
auð, sem friðsæld gaf.“
Það væri skaði, ef hin ný-
fundna samstaða um þjóð-
aröryggisstefnu yrði rofin í
skammsýnni viðleitni til að
vinna pólitíska smásigra.
Öryggi landsmanna er allt
of mikilvægt fyrir léttvægt
vopnaskak.
17. júní
M
iklar sviptingar hafa orðið á
smásölumarkaði á und-
anförnum misserum sem
breyta munu landslagi á
markaðnum til frambúðar.
Birtingarmyndin er fyrst og síðast sú að stór
fyrirtæki á sviði smásölu hafa fest kaup á
öðrum stórum fyrirtækjum sem sérhæfa sig í
annarskonar smásölu en þeirri sem kaupand-
inn hefur fram til þessa gert. Þannig hefur
samþjöppunin, að minnsta kosti ekki til
skemmri tíma, leitt til þess að færri fyrirtæki
keppi á hverjum markaði fyrir sig, heldur
fremur þess að stærri fyrirtæki keppa um
hylli neytenda á fleiri sviðum en þau hafa áð-
ur gert.
Þannig hefur það gerst á innan við þremur
mánuðum að stóru olíufélögin þrjú hafa nú
runnið saman við smásölurisana þrjá á markaðnum.
Þannig keyptu Hagar, sem m.a. reka Bónus og Hag-
kaup, Olíuverslun Íslands í apríl, Skeljungur festi í maí
kaup á Basko, sem meðal annars rekur 10-11 og Ice-
land, og þá var tilkynnt um það nú í byrjun júní að N1
hefði fest kaup á Festi sem m.a. rekur Krónuna og
Elko. Þá má ekki gleyma því að undir lok síðasta árs
festu Hagar kaup á Lyfju, stærstu lyfjaverslanakeðju
landsins.
Án efa liggja margar ástæður að baki ákvörðunum
um samþjöppun af þessu tagi. Það vekur þó athygli að
þær koma allar til framkvæmda á svipuðum tíma og
verslunarrisinn Costco opnar starfsstöð sína
og eldsneytissölu í Kauptúni í Garðabæ. Sú
staðreynd undirstrikar einfaldlega að for-
svarsmenn íslensku fyrirtækjanna sem hér
hafa verið nefnd gera sér grein fyrir því að
þeir þurfa að girða sig í brók til að halda velli
í samkeppninni við hinn nýja keppanda á
markaðnum.
Með aukinni samþjöppun vænta stjórn-
endur fyrirtækjanna þess að geta boðið sam-
keppnishæfari verð en áður og verði það
raunin mun samþjöppunin reynast til góðs.
Verði það ekki raunin er hins vegar betur
heima setið en af stað farið. Ólíklegt verður
að teljast að Samkeppniseftirlitið geti með
góðu móti rökstutt það að standa í vegi fyrir
samþjöppuninni eða sett henni of ströng skil-
yrði enda er eðlilegt að íslensku fyrirtækin
geti lagað sig að breyttu landslagi. Það yrði mikil
óheillaþróun ef koma Costco til landsins myndi leiða til
þess að íslensk smásölufyrirtæki stæðu veikari eftir. Til
lengri tíma litið kæmi það niður á íslenskum neytendum
með lakara vöruverði og minni samkeppni.
Fróðlegt verður að sjá hvort íslensk smásala muni
taka frekari breytingum á komandi misserum. Fyrr-
nefnd samþjöppun undirstrikar að markaðurinn hér
heima er að þróast hratt og í einhverju tilliti að færast
nær því sem gengur og gerist á stærri mörkuðum er-
lendis. Vonandi verður sú þróun öll til bóta fyrir al-
menning í landinu. s es@mbl.is
Stefán Einar
Stefánsson
Pistill
Mikil samþjöppun á skömmum tíma
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Katrín Lilja Kolbeinsdóttir
katrinlilja@mbl.is
Alþingi samþykkti á dög-unum breytingu á lögumum stjórn fiskveiða og við7. grein laganna bættust
þrjú ákvæði til bráðabirgða. Fyrsta
ákvæðið kveður á um að Þör-
ungaverksmiðjan hf. á Reykhólum
skuli njóta forgangs umfram aðra
umsækjendur við fyrstu útgáfu
leyfa, sem nemur allt að 20 þúsund
tonnum. Þörungaverksmiðjan á
Reykhólum hefur verið starfrækt í
40 ár og er verksmiðjan grunn-
stoðin í atvinnustarfsemi á Reykhól-
um.
Að sögn Finns Árnasonar,
framkvæmdastjóra Þörungaverk-
smiðjunnar, var nauðsynlegt að ráð-
ast í breytingu laganna, þar sem
ljóst var að áhugi á nýtingu þangs
og þara í Breiðafirði hafði aukist til
muna. „Það verður að vera eitthvað
utanumhald. Okkur er mjög umhug-
að um að svæðið verði ekki gert að
námuvinnslu,“ sagði Finnur í sam-
tali við Morgunblaðið. Hann bendir
á að nýtingunni sé stýrt af vand-
virkni, skorið sé að jafnaði fimmta
hvert ár svo hvert sláttusvæði sé
hvílt á milli. Þá sé nýtingin einnig
mjög sjálfbær, aldrei sé tekið meira
en það sem vex aftur.
Fyrirtækið Deltagen, sem
áformar að reisa þang- og þaraverk-
smiðju í Stykkishólmi, og er eigandi
Íslenska Kalkþörungafélagsins á
Bíldudal, gerir hins vegar athuga-
semdir við þetta. Í umsögn þeirra
kemur fram að ekki sé nein haldbær
ástæða þess að nauðsynlegt sé að
úthluta Þörungaverksmiðjunni á
Reykhólum þeim ívilnunum sem
kveðið er á um.
Rétturinn tekinn
af landeigendum
Einar Sveinn Ólafsson, fram-
kvæmdastjóri Kalkþörungafélags-
ins, sagði í samtali við Morgunblaðið
að fyrirtækið væri að fara yfir sína
stöðu. Hann bendir á að Þör-
ungaverksmiðjan á Reykhólum hafi
sjaldan nýtt meira en 16 þúsund
tonn, og því sé sú breyting að þeir
fái forgang að 20 þúsund tonnum,
með öllu óskiljanleg. Þar að auki
séu það landeigendur sem ráði því
alfarið hverjir fái að slá hjá þeim.
„Þarna er búið að taka réttinn af
landeigendum til þess að selja og
ráðstafa sinni eign. Þangið er fyrir
þeim eins og heyið er fyrir bændum.
Þeir einir ráða því hverjum þeir
selja réttinn til þess að slá.“
Í samræmi við uppbyggingu
Í umsögn Þörungaverksmiðj-
unnar, sem Arnór Halldórsson hér-
asdómslögmaður sendi nefndarsviði
Alþingis segir að samfélagið í Reyk-
hólahreppi byggi tilveru sína mjög á
starfsemi Þörungaverksmiðjunnar.
Í því samhengi sé gert ráð fyrir að
fjárfestingar við viðbætur og end-
urbætur verksmiðjunnar skili auk-
inni framleiðslu.
Verksmiðjan hafi unnið úr tæp-
um 16 þúsund tonnum á síðasta ári,
og því sé ekki úr vegi að fyrirtækið
fái vinnuleyfi fyrir 20 þúsund tonn-
um. Áður hafði fyrirtækið lýst
áhyggjum yfir því að allt undir þess-
ari tölu myndi skerða möguleika
Þörungaverksmiðjunnar til þess að
nýta þá fjárfestingu sem lagt hafði
verið í á undanförnum árum til upp-
byggingar á verksmiðjunni.
Einar segir hins vegar margt
óljóst varðandi þessa breytingu.
„Við vitum ekki hvernig þeir ætla að
framkvæma þetta. Það stendur ekki
að það sé 20 þúsund tonn í heildina,
það má líka túlka þetta þannig að
átt sé við af hverri tegund.“
Einar segir Kalkþörunga-
félagið vera að endurmeta stöðuna,
en ætlunin sé samt sem áður sú að
byggja og hefja rekstur á Stykk-
ishólmi.
„Svæðið verði ekki
gert að námuvinnslu“
Atvinna Þörungaverksmiðjan á Reykhólum hefur verið starfrækt í 40 ár.
Samtök fyrirtækja í sjávar-
útvegi segja að veruleg óvissa
ríki um þau áhrif sem kunni að
hljótast af stóraukinni upp-
skeru og nýtingu sjávargróðurs.
Í Breiðafirði sé að finna afar
sérstakt, viðkvæmt og fjöl-
breytt vistkerfi, þar sem elsta
þang geti náð allt að 100 ára
aldri. Því þurfi að stíga varlega
til jarðar í þessum efnum. Þá
telur Hafrannsóknastofnun að
mikilvægt sé að ekki verði farið
inn á öll svæði á Breiðafirði til
nýtingar á þangi og þara, heldur
verði stórt hlutfall svæðisins
látið ósnert þar sem sumar
botnlífverur geti verið við-
kvæmar fyrir raski.
Grunnsævi við Ísland sé mik-
ilvæg en takmörkuð auðlind
sem sé lítt rannsökuð eða kort-
lögð. Frá því um miðja síðustu
öld hafi víðáttumikil svæði á
grunnsævi landsins orðið fyrir
raski með einum eða öðrum
hætti. Í þaraskógum er jafnan
að finna fjölskrúðugt og auðugt
dýra- og plöntulíf.
Verja þarf
vistkerfið
ÓVISSA VEGNA AUKINNAR
UPPSKERU OG NÝTINGAR