Læknablaðið - 01.01.2017, Blaðsíða 17

LÆKNAblaðið 2017/103 17
Inngangur
Verkjavandamál frá lendahrygg eru meðal algengustu heilbrigð-
isvandamála í vestrænum samfélögum. Bakverkir, ásamt verkjum
frá hálshrygg eru settir í fyrsta sæti sjúkdómsbyrðar Íslendinga
og reyndar allflestra landa heims í nýlegri, stórri yfirlitsgrein um
sjúkdómsbyrðar heimsins.1 Þótt flestir bráðir lendahryggjarverkir
gangi yfir innan 6 vikna sýna rannsóknir að 7-12% þeirra leiða
til langvinnra verkjavandamála með tilheyrandi þjáningum fyrir
einstaklinginn og kostnaði fyrir samfélagið.2
Oft gengur erfiðlega að meðhöndla verki frá lendahrygg og kann
það að vera vegna þess að orsök verkjanna er oftast ekki þekkt,
en talið er að á bilinu 80-95% verkjavandamála í lendahrygg falli
í hóp óskilgreindra lendahryggjarverkja.3 Ein algengasta orsök
lendahryggjarverkja er talin vera hryggþófavandamál (brjósklos
og brjóskútbunganir).3 Við brjósklos verður rof á trefjabaug hrygg-
þófans og hinn seigfljótandi kjarni rennur út. Ef kjarninn helst
enn innan trefjabaugsins, þótt um verulega útbungun trefjabaugs
sé að ræða, er ekki talað um brjósklos, heldur brjóskútbungun.4
Klínísk einkenni brjóskloss og brjóskútbungunar eru keimlík, því
bæði brjósklos og brjóskútbungun valda oft þrýstingi/ertingu á
taugarót viðkomandi liðbils. Því fylgja gjarnan verkir á húðgeira-
Tilgangur: Að rannsaka notkun segulómunar við greiningu verkja frá
lendahrygg, hvort samband sé á milli niðurstaðna segulómunar og
klínískra einkenna og hvort niðurstöður segulómunar hafi áhrif á meðferð.
Efniviður og aðferðir: Lýsandi, afturskyggn rannsókn þar sem unnið var
með upplýsingar úr sjúkraskrám. Þátttökuskilyrði voru að vera 18 ára eða
eldri, eiga lögheimili á Akureyri og hafa farið í segulómskoðun á lenda-
hrygg á Sjúkrahúsinu á Akureyri árið 2009.
Niðurstöður: Alls fóru 159 manns (82 konur) í segulómrannsókn vegna
lendahryggjarvandamála árið 2009. Meðalaldur var 51 ár (18-88 ára).
Algengustu greiningar úr segul ómun tengdust hryggþófanum (brjósklos
og/eða brjóskútbungun, n=104), þar af 61 (38%) með brjósklos. Flest
brjósklos (77%) voru á liðbili L4-L5 eða L5-S1. Lítil fylgni var milli klínískra
einkenna og niðurstaðna segulómunar. Ekki var stuðst við stöðluð
form við úrlestur segulómmynda. Algengustu meðferðarúrræði við
brjósklosi voru lyfjagjöf (70%), tilvísun til sjúkraþjálfara (67%) og bækl-
unarlæknis (61%). Níu manns fóru í skurðaðgerð. Af þeim 41 sem vísað
var í sjúkraþjálfun fóru 49% fyrst í segulómun og fengu því sjúkraþjálf-
unartilvísun mun seinna en hinir, eða eftir 14,4 ± 11,7 vikur í stað 4,6 ±
7,6 vikna (p=0,008). Ári eftir segulómun sýndi um helmingur óskorinna
brjósklossjúklinga batamerki, 62% þeirra sem fengu sjúkraþjálfun en
aðeins 27% hinna (p=0,024).
Ályktanir: Notkun segulómunar virðist almenn við greiningu
lendahryggjar vandamála, en lítil fylgni milli einkenna og segulómunar
krefst samþætts mats læknis við sjúkdóms greiningu. Hryggþófavandamál
eru algengustu segulómgreiningar í lendahrygg. Batahorfur einstaklinga
með brjósklos virðast betri ef þeir fá sjúkraþjálfun, en nokkurrar tilhneig-
ingar gætir til að fresta virkum meðferðarúrræðum þar til eftir segulómun.
Segulómun við greiningu
lendahryggsverkja: Nýting, samband
við einkenni og áhrif á meðferð
Gunnar Svanbergsson1 sjúkraþjálfari, Þorvaldur Ingvarsson2,3 læknir, Ragnheiður Harpa Arnardóttir4,5,6 sjúkraþjálfari
1Sjúkraþjálfun Reykjavíkur, 2bæklunardeild Sjúkrahúsins á Akureyri, 3læknadeild Háskóla
Íslands, 4heilbrigðisvísindasviði Háskólans á Akureyri, 5endurhæfingardeild Sjúkrahússins á
Akureyri, 6Öndunar-, ofnæmis- og svefnrannsóknir við Háskólann í Uppsölum
Fyrirspurnum svarar Gunnar Svanbergsson gsvanbergs@gmail.com
Höfundar hafa útfyllt eyðublað um hagsmunatengsl.
https://doi.org/10.17992/lbl.2017.01.116
Greinin barst til blaðsins 10. júlí 2016, samþykkt til birtingar 5. desember 2016.
svæði viðkomandi taugarótar, sem geta leitt alla leið niður í tær og
stundum fylgir dofi, kraftleysi eða lömunareinkenni. Saga um slík
einkenni, ásamt jákvæðu Laségue-prófi við skoðun telst benda til
þess að um brjósklos sé að ræða.5
Greining verkja í lendahrygg byggir að mestu leyti á klínísku
mati læknis, það er sjúkrasögu og líkamsskoðun. Sjúkrasaga gef-
ur upplýsingar um eðli og staðsetningu einkenna, hversu lengi
einkenni hafa varað og hvernig þau byrjuðu. Líkamsskoðun
vegna lendahryggjarvandamála felur í sér skoðun líkamsstöðu
og hreyfimynstra, þreifingu og ýmis sértæk próf eins og tauga-
skoðun. Á síðari árum hefur mikilvægi myndgreiningar aukist,
einkum eftir tilkomu segulómunar (magnetic resonance imaging,
MRI). Segulómun gefur mynd af heildarástandi vefja á ákveðnu
svæði, þar sem hún sýnir bæði bein og mjúkvefi og veitir því
möguleika á innri ástandsskoðun mjúkvefja við hryggsúluna, svo
sem hryggþófa.6 Svo margþættar myndir eru flóknar úrlestrar og
því hafa flokkunarkerfi verið þróuð fyrir úrlestur og túlkun seg-
ulómmynda. Rannsóknir sýna að réttmæti og áreiðanleiki aukast
þegar notuð eru stöðluð flokkunarkerfi við úrlestur segulóm-
mynda, í stað persónubundins úrlestrar og túlkunar.7,8
Segulómun til viðbótar við klíníska skoðun getur gert sjúk-
dómsgreiningu nákvæmari en ella og nýst við skipulagningu
meðferðar.3 Menn greinir þó á um hvert raunverulegt notagildi
segulómskoðunar er, þar sem oft er lítið samræmi milli klínískra
einkenna sjúklings og niðurstaðna úr segulómun. Samantektar-
rannsókn frá árinu 2000 á 75 rannsóknum um notkun segulómun-
ar við sjúkdómsgreiningu lendahryggjarvandamála leiddi í ljós
aukna hættu á sjúkdómsvæðingu, auknar líkur á ónauðsynleg-
R A N N S Ó K N
Á G R I P
• Marktækt betri árangur við að hætta
að reykja en með notkun búprópíons,
nikótínplástra (21 mg) eða lyfleysu í
vikum 9-12 og vikum 9-241
• Ekki marktækt aukin áhætta á
taugageðrænum aukaverkunum*
samanborið við notkun lyfleysu við
að hætta að reykja, óháð sögu um
geðraskanir1
• Hjálpar til við að hætta að reykja með
því að hindra verkun nikótíns og draga
úr þörf fyrir reykingar2,3,4
• Þolist vel og hentar flestum
fullorðnum reykingamönnum sem vilja
hætta að reykja1,3
Hætt að reykja: Bentu
sjúklingum þínum á árangur
meðferðar með CHAMPIX®
Nikótínlaus leið til
að hætta að reykja 3
Fylgstu með reynslu sjúklinga þinna,
svo þú sjáir árangurinn
Ábending: Notað hjá fullorðnum til að hætta reykingum3.
Upplýsingar um CHAMPIX® (vareniclin) er að finna í blaðinu.
Heimildir:
1. Anthenelli RM, et al. Lancet 2016, 22. apr. doi: 10.1016/S0140-6736(16)30272-0 [Rafræn útgáfa áður en prentuð útgáfa kom út]. 2. Jorenby DE, et al. JAMA 2006;296:56-63. 3. CHAMPIX Samantekt á eiginleikum
lyfs, júlí 2016. 4. West R, et al. Psychopharmacology 2008;197:371-377. 5. Pisinger CH. Behandling af tobaksafhængighed - Anbefalingar til en styrket klinisk praksis. 2011 Sundhedsstyrelsen.
*16 meðalalvarlegar og alvarlegar taugageðrænar aukaverkanir, þ.m.t.: kvíði, þunglyndi, óeðlileg líðan, fjandsamleg hegðun (teljast mjög alvarlegar aukaverkanir), æsingur, árásargirni, ranghugmyndir, ofskynjanir,
manndrápshugsanir, oflæti, ofsahræðsla, vænisýki, geðrof, sjálfsmorðshugsanir, sjálfsmorðshegðun og sjálfsvíg (teljast meðalalvarlegar eða alvarlegar aukaverkanir).
PF
I-1
6-
12
-0
1

PP
-C
H
M
-D
N
K-
00
62
Tóbaksfíkn er ástand sem hægt er að líkja við langvinnan sjúkdóm. Yfirleitt
er ávanabinding mikil, sambærileg við áfengissýki eða misnotkun vímuefna.5