Læknablaðið - 01.01.2017, Blaðsíða 24

24 LÆKNAblaðið 2017/103
mein (anaplastic carcinoma) eða eitlakrabbamein, þó blæðing inn í
góðkynja hnút komi líka til greina.
Áhættuþættir
Mikilvægt er að spyrja um þekkta áhættuþætti skjaldkirtilskrabba-
meins. Það getur breytt nálgun læknis við uppvinnsluna og ekki
síst ákvörðun um aðgerð.
Ef fjölskyldusaga er um skjaldkirtilskrabbamein er allt að þre-
föld áhætta á að hnútur sé illkynja ef náinn ættingi hefur verið
greindur með sjúkdóminn. Því yngri sem sjúklingur er við grein-
ingu skjaldkirtilskrabbameins, þeim mun meiri aukning á nýgengi
í nánum ættingjum.12 Hashimotos-skjaldkirtilsbólga er áhættu-
þáttur fyrir totumyndandi skjaldkirtilskrabbameini.13 Mikilvægt
er að fá fram sögu um erfðaheilkenni hjá sjúklingi eða ættingjum
því Cowden, Werner, Carneys-einkennaflækja og Garners-heil-
kenni gefa aukna áhættu á ekki-merggerðar skjaldkirtilskrabba-
meini en MEN-heilkenni 2A og 2B gefa aukna áhættu á merggerð-
ar krabbameini.14
Geislun á háls er einnig áhættuþáttur. Geislunin þarf að hafa
átt sér stað fyrir tvítugsaldur eins og rannsóknir eftir kjarnorku-
sprengjurnar í Hiroshima og Nagasaki og slysið í Tjernobyl, hafa
sýnt fram á og því yngri sem einstaklingurinn er við geislunina,
þeim mun meiri áhætta.15 Þetta á líka við um geislameðferð hjá
börnum og á síðari árum hafa komið fram vísbendingar um lítils-
háttar aukna áhættu hjá fólki sem hefur verið gerð sneiðmynda-
taka hjá á barnsaldri.16
Blóðprufur
Eitt það fyrsta sem þarf að gera hjá sjúklingi með hnút í skjaldkirtli
er að mæla skjaldvakakveikju (TSH). Gildið stýrir næstu skrefum
uppvinnslunnar. Ef TSH er lágt er uppvinnsla að mestu í höndum
innkirtlasérfræðinga þar sem þá er um að ræða skjaldkirtilsof-
starfsemi og líkurnar á krabbameini í þeim hnútum eru litlar. Sé
TSH eðlilegt eða hátt er næsta skref ómskoðun. Ekki er mælt með
reglubundinni mælingu kalsítóníns.10

Myndgreining – ómskoðun
Ómskoðun er mikilvæg í uppvinnslu hnúts í skjaldkirtli.
Háskerpuómskoðun er mun betri en tölvusneiðmynd eða segul-
ómskoðun í að meta hvern hnút fyrir sig og meta þannig líkur
á krabbameini. Það eru ýmsir þættir sem hægt er að meta með
ómun en ekkert eitt útlitseinkenni er sjúkdómsgreinandi fyrir
krabbamein. Annar kostur ómskoðunar er að samtímis er hægt
að gera ómstýrða fín nálarástungu til að fá frumusýni til mats af
meinafræðingi. Þar sem hnútar í skjaldkirtli eru algengir og fæstir
eru illkynja, þarf kerfi til að velja hnúta til ástungu. Hætta er á
ofgreiningu ef stungið væri á öllum hnútum sem sæjust við ómun
Mynd 1. Ómmyndir af skjaldkirtli með ýmsa meinafræði. A: Margar kvoðulausnar-
blöðrur (colloid cyst) með björtum punktum sem hafa stjörnuhala (comet-tail). B: Önn-
ur gerð af kvoðulausnarblöðru. C: Þriðja gerðin af kvoðulausnarblöðru. D: Ómmynd
af Hashimotos-skjaldkirtilsbólgu þar sem örin bendir á gervihnút (pseudo-nodule) E:
Hnútur sem er ómbjartari (hyperechoic) en kirtillinn sjálfur með geislabaug (halo). F:
Hnútur sem er ómdekkri (hypoechoic) en kirtillinn sjálfur með illa sjáanlegar útlínur.
G: Hnútur sem er misleitur með kalki og þykku hýði (capsule). H: Tveir hnútar, báðir
ómdökkir með illa sjáanlegar útlínur með (mjó ör) og án (breið ör) kalkana. I: Gegnheill,
ómlíkur (isoechogenic) hnútur með illa skilgreindar útlínur og örkalkanir. J: Hnútur
með blandað ómútlit, án geislabaugs og með örkalkanir.
Endurprentað með leyfi The Endocrine Society. Birtist áður í Journal of Endocrinology
and Metabolism árið 2009.21
Tafla I.
Flokkur Ómútlit Líkur á
krabbameini %
Mjög
grunsamlegur
Ómdökkur hnútur með ein eða fleiri
útlitseinkenni: óreglulegar útlínur,
örkalkanir, hæð>breidd, brotin
randstæð kölkun eða vexti út fyrir kirtil
>70-90
Óljós grunsemd Ómdökkur, gegnheill hnútur án
örkalkana, vaxtar út fyrir skjaldkirtil eða
hæð>breidd
10-20
Lágur grunur Ómlíkur eða ómbjartur hnútur án
örkalkana, óreglulegri útlínu, vaxtar út
fyrir skjaldkirtil eða hæð>breidd
5-10
Mjög lágur
grunur
Svamplíkt útlit, misleitur hnútur að hluta
til með blöðru, án útlits sem lýst er í
ofannefndum flokkum
<3
Góðkynja Hrein blaðra <1
Ómflokkun klínískra leiðbeininga amerísku skjaldkirtilsamtakanna.10
Y F I R L I T S G R E I N