Morgunblaðið - 30.11.2017, Blaðsíða 74

74 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2017
Bókaðu snemma til
að tryggja þér pláss
Við hvetjum alla sem hafa í hyggju að sigla
með Norrænu á næsta ári að bóka snemma
til að tryggja sér pláss
Stangarhyl 1 | 110 Reykjavík | Sími: 570-8600
Smyril Line Seyðisfjörður 4702808 | info@smyril-line.is | www.smyrilline.is
Í desember 2016 kom rof í þagnar-
múrinn sem dómararnir í Hæsta-
rétti hafa hlaðið umhverfis réttinn.
Mun það hafa verið 5. desember að
báðar fréttastöðvar í sjónvarpi RÚV
og Stöð 2 sögðu fréttir af fjár-
málaumsvifum dómara við Hæsta-
rétt á árunum fyrir bankahrunið
2008. Kom þar í ljós að sumir þeirra
höfðu verið afar athafnasamir á fjár-
málamarkaði á þessu tímabili og velt
þar tugum milljóna króna. Höfðu
þeir þá eftir atvikum tapað fjár-
munum vegna
ástands bank-
anna, bæði við
hrunið og einnig
á næsta tímabili
þar á undan.
Fréttir af þessu
virtust byggjast
á upplýsingum úr
Glitni banka hf.,
sem lekið hafði
verið til fjölmiðla.
Samkvæmt þessum upplýsingum
hafði þáverandi forseti réttarins ver-
ið stórtækastur og velt háum fjár-
hæðum á þessum markaði, líklega
allt frá árinu 2002. Hafði hann ávaxt-
að pund sitt með góðum árangri á
uppgangstíma en daprast flugið þeg-
ar á leið og mun hann hafa losað sig
við flestar fjárfestingar sínar áður
en skellurinn kom haustið 2008.
Samt mun hafa legið fyrir að hann
tapaði umtalsverðu fé. Þó að upplýs-
ingarnar sem þarna voru birtar
væru sýnilega ekki fengnar eftir lög-
legum leiðum, hélt enginn því fram
að þær væru rangar.
Aðrir dómarar, Viðar Már Matt-
híasson og Eiríkur Tómasson, höfðu
átt hlutafé í Landsbanka Íslands hf.
en tapað því við fall bankans. Sam-
kvæmt fréttum mun Viðar hafa tap-
að um 10 milljónum króna en Eirík-
ur lægri fjárhæð, tæplega tveimur
milljónum eins og áður kom fram.
Þetta hindraði þessa dómara ekki í
að eiga sæti í máli nr. 456/2014, þar
sem stjórnendur þessa sama banka
voru dæmdir til þungra refsinga fyr-
ir athafnir sínar fyrir fall bankans.
Um þessa hagsmuni dómaranna
höfðu ekki legið fyrir upplýsingar,
þegar þeir sátu sem dómarar í mál-
um, þar sem krafist var refsinga yfir
fyrirsvarsmönnum bankanna, sem
almenningur á Íslandi kenndi að
verulegu leyti um ófarirnar. Í réttar-
farslögum er kveðið svo á að dómari
teljist vanhæfur til meðferðar máls
meðal annars ef „fyrir hendi eru ...
atvik eða aðstæður sem eru fallnar
til þess að draga óhlutdrægni hans
með réttu í efa“.
Þátttakendur í hrunadansi
Við blasti að menn sem höfðu ver-
ið þátttakendur í hrunadansi mark-
aðarins á ofangreindu tímabili gátu
ekki talist trúverðugir til að dæma
um sakir bankamanna, sem nú voru
af mikilli harðdrægni dregnir fyrir
dóm og taldir ábyrgir fyrir þeim
skaða sem meðal annars þessir sömu
dómarar höfðu beðið í þessum dansi.
Af þeim upplýsingum sem birtust
var ljóst að þetta átti ekki við um
dómarana alla. Að vísu verður að
hafa í huga að þetta voru bara heild-
stæðar upplýsingar frá einum af hin-
um þremur stóru bönkum sem hér
störfuðu á þessum tíma og það raun-
ar þeim minnsta þeirra.
En af upplýsingunum mátti að
minnsta kosti draga þá ályktun að sá
dómari sem stórtækastur hafði verið
í fjárfestingum, Markús Sigur-
björnsson forseti réttarins, var van-
hæfur til að sitja í dómi í öllum þess-
um málum, hvort sem forsvarsmenn
Glitnis banka hf. höfðu átt í hlut eða
forsvarsmenn hinna bankanna
tveggja. Að því er hann snerti sér-
staklega komu upp álitamál sem
tengdust aðild hans að svokölluðum
„Baugsmálum“, þar sem rétturinn
hafði í stórum stíl vísað frá dómi
ákærum á hendur fyrirsvars-
mönnum Baugs á árunum 2005–6.
Fer ekki hjá því að grunsemdir
vakni um að þessi dómari hafi á þeim
tíma átt fjárhagsmuni sem tengdust
þessum sakborningum án þess að
nokkur hefði um það vitað. Þetta
þyrfti að upplýsa.
Þegar þessar upplýsingar birtust
varð uppi fótur og fit í samfélaginu,
eins og við mátti búast. Og viti
menn. Í fjölmiðlum birtust tveir sér-
fræðingar, sem vildu gera lítið úr
þessu öllu saman. Annar þeirra var
Skúli Magnússon formaður Dómara-
félags Íslands, sem sýnilega taldi
það vera hlutverk sitt að bera í bæti-
fláka fyrir félagsmennina sem þarna
voru í skotlínu. Hinn var Sigurður
Tómas Magnússon, sem kynntur var
sem háskólakennari í lögfræði. Það
var auðvitað rétt. Hann er það sem
kallast atvinnulífsprófessor við Há-
skólann í Reykjavík og hefur verið
aðalkennari þar í réttarfari allt frá
því hann tók við þeirri grein af mér á
árinu 2004, þegar ég varð dómari við
Hæstarétt. Hins vegar hefði kannski
þurft við kynningu á þessum annars
ágæta viðmælanda fréttamanna, að
láta þess getið að hann hafði starfað
sem verktaki hjá sérstökum sak-
sóknara og verið atkvæðamikill í
málsóknum þess embættis á hendur
bankamönnunum. Báðir þessir
menn vildu gera lítið úr áhrifum
þessara nýju upplýsinga á hæfi dóm-
aranna við Hæstarétt sem dæmt
höfðu á undanförnum árum í málum
bankamanna.
Skotið var á viðræðustund í Kast-
ljósi RÚV, þar sem sá sem þetta
skrifar var settur við borð með for-
manni Dómarafélagsins, Skúla
Magnússyni. Heyrði ég því fleygt á
eftir að margir áheyrendur hefðu
áttað sig á vanhæfi dómaranna og al-
varleika málsins.
Dáðleysi stjórnmálamanna
Í framhaldi af þessu urðu nokkrar
umræður um málefnið. Það tók þjóð-
ina hins vegar ekki nema nokkrar
vikur að gleyma þessu til að geta á
ný snúið sér að hefðbundnum titt-
lingaskít. Í millitíðinni hafði það þó
gerst að Hæstiréttur hafði sett regl-
ur um birtingu upplýsinga um atriði
sem snerta fjármál dómaranna frá
og með áramótum 2016/2017. Þessar
upplýsingar taka ekki til fortíðar-
innar, það er að segja þess tímabils
er rétturinn hafði fellt fjölda dóma í
refsimálum á hendur fyrirsvars-
mönnum banka. Bar auðvitað að
upplýsa allt slíkt, bæði vegna þess að
upplýsingarnar sem birst höfðu í
byrjun desember tóku aðeins til eins
af bönkunum þremur og svo líka
vegna þess að greiða þurfti för
þeirra sakborninga í dómum fortíðar
sem vildu kanna möguleika á endur-
upptöku mála sinna.
Dáðleysi íslenskra stjórnmála-
manna er alveg með eindæmum, en
þeir hefðu þurft að beita sér fyrir
þessu en gerðu ekki. Ætli það hafi
ekki verið af nærgætni við dóm-
arana og þá á kostnað þeirra sem
dæmdir höfðu verið án þess að hafa
notið réttar til að fá upplýsingar um
hagsmuni dómara, sem hugsanlega
hefðu valdið vanhæfi þeirra.
Það er allrar athygli vert að í regl-
unum sem Hæstiréttur setti um
birtingu upplýsinga um þessi efni í
framtíðinni fólst óbein viðurkenning
á því að slíkar upplýsingar skipta
máli, þegar kannað er hvort dómari
sé vanhæfur til að sitja í dómi í ein-
stöku máli. Skrítið að telja unnt að
strika út fortíðina í þessu efni, þar
sem einnig hlaut að koma til athug-
unar hvort vanhæfir dómarar hefðu
setið í dómum. Þar virtist viðhorfið
vera að menn yrðu að sitja uppi með
þunga fangelsisdóma, sem hugs-
anlega höfðu verið kveðnir upp af
vanhæfum dómurum. Ekki yrði
greitt með neinum hætti fyrir mögu-
leikum þeirra á að fá upplýsingar
um atriði sem kunnu að skipta meg-
inmáli við athugun á þessu. Ekki veit
ég hvort dómararnir náðu að hag-
ræða í fjármálavafstri sínu í desem-
bermánuði 2016, eftir að fjölmiðla-
hvellurinn varð, en áður en skylt
varð um áramótin að birta upplýs-
ingarnar. Það er dæmigert að staðið
skuli vera að þessu með þeim hætti
að óvissa er skilin eftir um þetta.
Nefnd um dómarastörf
Í lögum um dómstóla nr. 15/1998
er kveðið á um að starfa skuli
þriggja manna nefnd um dómara-
störf. Nefnd þessi skal setja almenn-
ar reglur um aukastörf dómara og
að hvaða marki samrýmanlegt sé
embætti dómara að hann eigi hlut í
félagi eða atvinnufyrirtæki. Dómari
skuli tilkynna nefndinni um hlut sem
hann eignast í félagi eða fyrirtæki.
Sé ekki getið um heimild til að eiga
slíkan hlut í almennum reglum
nefndarinnar skal dómari þó fyrir
fram leita leyfis hennar til þess.
Þessi nefnd um dómarastörf hefur
í samræmi við fyrirmæli laganna
sett „reglur um aukastörf héraðs- og
hæstaréttardómara og eignarhlut
þeirra í félögum og atvinnufyrir-
tækjum.“ Voru reglur þessar settar
20. júní 2000 og eru nr. 463/2000.
Í reglunum segir meðal annars að
dómara sé skylt að tilkynna nefnd-
inni um eignarhlut sinn í félagi, sem
hefur skráð gengi í verðbréfavið-
skiptum, sé hann að verðmæti allt að
3.000.000 króna. Leita skuli heim-
ildar nefndarinnar sé eignarhlutur
dómara í félagi umfram þessi mörk.
Fékk aldrei heimild
Fyrir lá að hlutur Markúsar Sig-
urbjörnssonar í Glitni banka hf.
hafði frá upphafi verið yfir þessum
mörkum. Kom fram af hans hálfu, að
hann hefði á árinu 2002 fengið sam-
þykki nefndar um dómarastörf til að
mega eiga bréfin í Glitni banka hf.
Þetta staðfesti vinur hans Gunn-
laugur Claessen, þáverandi formað-
ur nefndarinnar, í grein í Frétta-
blaðinu 9. desember 2016.
Gunnlaugur gaf þar í skyn að þögn
nefndarinnar um erindi Markúsar á
þessum tíma hefði jafngilt samþykki
hennar! Þessi ráðagerð dómarans
fyrrverandi um að þögn hafi verið
sama og samþykki fær auðvitað ekki
staðist og er raunar furðulegt að
maðurinn skuli segja þetta. Nefndir
eru ekki til nema á fundum.
Það er síðan sérstaklega kald-
hæðnislegt í þessu sambandi að
Hæstiréttur hefur í seinni tíð sak-
fellt menn fyrir að hafa tekið ákvarð-
anir um lánveitingar „milli funda“ í
lánanefndum bankanna, hafi þess
ekki verið gætt að bóka slíkar
ákvarðanir með réttum hætti. Af-
staða þeirra félaga, Markúsar og
Gunnlaugs, um samþykki með þögn-
inni utan funda, er líka kyndug í ljósi
dóms meirihluta Landsdóms í máli
Geirs Haarde. Þar var Geir sakfelld-
ur fyrir að hafa ekki tekið mál fyrir á
formlegum fundum ríkisstjórnar.
Rof í þagnarmúrinn
Í bókinni Með lognið í fangið – um afglöp Hæstaréttar eftir hrun setur lögmaðurinn Jón Steinar Gunnlaugsson fram alvarlegar
ásakanir á hendur dómurum við réttinn; að þeir fari á skjön við lög og rétt í dómum sínum og sakar þá um klíkuskap.
Morgunblaðið/RAX
Gagnrýninn Jón Steinar Gunnlaugsson segir dómara við Hæstarétt láta
persónulega óvild stjórna niðurstöðum og þeir láti sig vanhæfi litlu skipta.