Morgunblaðið - 31.05.2018, Qupperneq 74

74 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2018
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
„Við hugsum um listina sem mikil-
vægan samtímaspegil. Hálendi Ís-
lands er ekki aðeins efnisleg auð-
lind heldur hefur verið tákn
þjóðarvitundar um fegurð og alltaf
kallað á umhugsun listamanna. Við-
fang sýningarinnar er hvernig lista-
menn hafa fengist við og skoðað
víðerni landsins allt frá upphafi 20.
aldar. Um leið getum við velt fyrir
okkur samtíma þeirra og hvað kalli
á þá sýn sem þeir birta okkur,“ seg-
ir Ólöf K. Sigurðardóttir, safnstjóri
Listasafns Reykjavíkur, um mynd-
listarsýninguna Einskismannsland:
Ríkir þar fegurðin ein? sem opnuð
verður kl. 12 á laugardaginn á
Kjarvalsstöðum og kl. 15 í Hafnar-
húsinu. Sýningin er einn umfangs-
mesti myndlistarviðburður Lista-
hátíðar í Reykjavík, en þar er teflt
fram verkum hátt á fjórða tug lista-
manna, lífs og liðinna.
Sýningin er tvískipt, verk 20. ald-
ar eru á Kjarvalsstöðum, en verk
21. aldar í Hafnarhúsinu. Undir-
búningur hófst fyrir rúmum tveim-
ur árum og hefur sýningarteymið
haft í mörg horn að líta og úr
mörgu að velja. Ólöf segir að sýn-
ingin sé vissulega yfirgripsmikil og
þar sé að finna verk margra þeirra
íslensku listamanna, sem hafi feng-
ist við víðerni landsins í verkum
sínum. „Eitt af markmiðunum er að
spegla fullveldistímann; tímabilið
þegar íslenskir myndlistarmenn
fóru að líta á listina sem ævistarf,
enda er verkefnið hluti af dagskrá
aldarafmælis fullveldis Íslands.“
Utan og innan náttúrunnar
Efnislega segir hún töluverðan
mun á verkum eldri listamannanna
og þeirra yngri. Verkin á Kjarvals-
stöðum séu nánast eingöngu mál-
verk, en í Hafnarhúsinu gefi meðal
annars að líta tæknilega útfærð
rýmisverk, t.d. vídeóinnsetningar
og ljósmyndaseríur, sem taki yfir
heilu salina. „Að öðru leyti er mun-
urinn helst fólginn í því að í eldri
verkunum er eins og maðurinn
standi og horfi til náttúrunnar, en
gangi inn í hana og sé hluti af henni
í nýju verkunum.
Á seinni hluta 20. aldar og við
upphaf þeirrar 21. varð hálendið
ekki lengur bara táknmynd feg-
urðar, frelsis og sjálfstæðis og
áskorun fyrir manninn að sigrast á.
Orðið hálendi fékk aðra merkingu
og var ekki lengur ógnvekjandi
staður sem fáir eiga erindi á, held-
ur fágæt auðlind, sem beri að
vernda og varðveita. Smám saman
fóru listamenn svo að vísa í hnatt-
ræna umræðu um umhverfismál í
verkum sínum,“ segir Ólöf, en
bendir jafnframt á að á tímabili,
kringum sjöunda og áttunda ára-
tuginn, hafi orðið ákveðið rof.
Heimspeki- og samfélagslegar pæl-
ingar hafi staðið framúrstefnu-
listamönnum þess tíma nær en há-
lendi Íslands.
„Listamenn voru fremur upp-
teknir af samfélaginu, bók-
menntum, sögu og menningu og á
sama tíma var verið að gera stór-
tækar áætlanir um nýtingu hálend-
isins til orkuframleiðslu. “
Athvarf fyrir sálina
Kárahnjúkavirkjun og virkjunar-
áform ýmiss konar rétt fyrir alda-
mótin 2000 urðu þess valdandi að
hálendið varð pólitískt bitbein.
„Samhliða áttu hugmyndir um
verndun víðernisins æ meira upp á
pallborðið hjá listamönnum, sem
fóru að sýna ósnortna náttúru sem
stað til þess að upplifa, nokkurs
konar athvarf fyrir sálina. Í áranna
rás hafa myndlistarmenn með list-
sköpun sinni haft áhrif á tengsl
manna við umhverfi sitt. Á sýning-
unni eru til dæmis verk, sem bera
þess merki að listamönnunum er
umhugað um að við stöldrum við og
hugleiðum gildi hálendisins sem
slíks í stað þess að virkja og nýta.
Meðal þeirra er fræg ljósmynda-
syrpa eftir Pétur Thomsen þar sem
hann skráir sögu uppbyggingar við
Kárahnjúkavirkjun. Einnig stór
vídeóinnsetning Óskar Vilhjálms-
dóttur, sem býður gestum í göngu-
ferð kringum lónið sem myndaðist
eftir virkjunina. Verk hennar er
dæmi um verk unnið sérstaklega
fyrir sýninguna, en okkur langaði
að sýna splunkuný verk og töluðum
því í aðdraganda sýningarinnar við
nokkra listamenn, sem við vissum
að væru að fást við hálendið og báð-
um þá um að búa til verk sér-
staklega fyrir sýninguna þannig að
á henni eru bæði ný og eldri verk.“
Sjálfsmynd þjóðar
Spurð hvort sýningin Einskis-
mannsland sé pólitísk og hvort hún
spegli ólíka heima, þess gamla og
nýja, spyr Ólöf á móti hvort landið
hafi ekki alltaf verið hápólitískt?
„Ég held að svo hljóti að vera, rétt
eins og við upphaf 20. aldar þegar
menn voru að byggja upp sjálfs-
mynd þjóðarinnar. Þá dásömuðu
myndlistarmenn fegurð landsins í
málverkum sínum sem síðan urðu
hluti af sjálfsmynd og ímyndarupp-
bygginu menningarlega sjálf-
stæðrar þjóðar í fögru landi, “ svar-
ar hún svo sjálf fyrri spurningunni.
Og, nei, hún er ekki þeirrar skoð-
unar að sýningin birti tvo ólíka
heima, heldur þvert á móti í grunn-
inn mjög skylda. Miðlarnir séu
kannski ólíkir, en umfjöllunarefnið
sé það sama, sýningin samhangandi
og lýsandi fyrir hvernig myndlistin
og viðhorfin til hálendisins hafa
þróast á þessum rúmu eitt hundrað
árum.
„Um miðja síðustu öld varð nátt-
úran oft áskorun fyrir listamenn,
sem voru að nema nýtt land og
spegla mátt mannsins gagnvart
náttúrunni. Fjallafrömuðurinn Guð-
mundur frá Miðdal er dæmi um
einn slíkan. Þótt verk gömlu meist-
aranna á Kjarvalsstöðum séu yfir-
leitt smærri í sniðum en verk sam-
tímalistamannanna í Hafnarhúsinu,
hafa þau ekki síður sögu að segja,“
segir Ólöf.
Að dýpka upplifunina
Meira að segja sýningarskráin
hefur að geyma mikla sögu, enda
ætluð til að vekja gesti til umhugs-
unar. „Auk inngangs sem fjallar um
sýninguna og ljósmynda af nokkr-
Náttúran og dýrðin að eilífu
Morgunblaðið/Valli
Sýningarteymið Frá vinstri: Aldís Snorradóttir, Ólöf K. Jónsdóttir safnstjóri, Edda Halldórsdóttir og Þorbjörg Br.
Gunnarsdóttir. Fyrir aftan þær stendur Markús Þór Andrésson, deildarstjóri sýninga og miðlunar.
 Tvískipt myndlistarsýning, Einskismannsland: Ríkir þar fegurðin ein?, á Listahátíð í Reykjavík
hverfist um hálendið  Sýningin verður opnuð á Kjarvalsstöðum og í Hafnarhúsinu á laugardaginn
Morgunblaðið/Einar Falur
Stórval Mörg málverka Stefáns V. Jónssonar – Stórvals, af Herðubreið
og Möðrudalsöræfum hafa verið sett upp í forsölum Kjarvalsstaða.
Morgunblaðið/Einar Falur
Stöðuvötn Í einum sal Hafnarhússins eru m.a. verk á stöplum eftir Kristin
E. Hrafnsson sem fjalla um stöðuvötn á hálendinu. Á veggjum eru málverk
eftir þá Einar Garibalda Eiríksson og Húbert Nóa Jóhannesson.
Viðhaldsfríir
gluggar og hurðir
Hentar mjög vel
íslenskri veðráttu
Viðhaldsfríir sólskálar og svalalokanir
Við höfum framleitt viðhaldsfría
glugga og hurðir í yfir 30 ár
Nánari upplýsingar á www.solskalar.is
198
4 - 2016
ÍS
LEN
SK FRAML
EI
ÐS
LA32
Smiðsbúð 10 • 210 Garðabær • Sími 554 4300 • solskalar.is
Yfir 90 litir í boði!