Læknablaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 20

400 LÆKNAblaðið 2018/104
Þetta er ein þeirra greina sem Læknablaðið kallaði eftir
í tilefni 100 ára afmælis Læknafélags Íslands.
Læknar hafa frá öndverðu haft siðferðileg viðmið í starfi sínu.
Elsta og þekktasta dæmið er eiðurinn sem kenndur er við gríska
lækninn Hippókrates (460-370 f. Kr.). Segja má að hinn siðferði-
legi kjarni eiðsins sé fólginn í þessu ákvæði: „Ég heiti því að beita
læknisaðgerðum til líknar sjúkum, eftir því sem ég hef vit á og
getu til, en aldrei í því skyni að valda miska eða tjóni.“1 Hér er
velferð sjúklingsins í fyrirrúmi og enn er vísað til kröfunnar prim-
um non nocere, umfram allt valdið ekki miska, sem meginsiðareglu
læknislistarinnar. Samkvæmt nútímalegri greiningu á siðareglum
eru slík ákvæði um að gæta hagsmuni sjúklinga hluti af frumskyld-
um lækna.2,3 Aðrir meginflokkar siðareglna eru félagslegar skyldur
við almenning og samfélag, hæfniskyldur að viðhalda þekk-
ingu og færni og skyldur gagnvart starfssystkinum (stundum
nefndar bróðurlegar skyldur).
Fyrstu siðareglur íslenskra lækna
Undir lok 19. aldar stofnuðu íslenskir læknar með sér Íslenzkt
læknafélag. Samin voru lög fyrir félagið og „reglur um bróður-
lega samvinnu milli lækna (Codex ethicus)“.4 Íslenzka læknafé-
lagið starfaði þó aldrei og voru fyrstu siðareglur íslenskra lækna
samþykktar á fundi Læknafélags Reykjavíkur 13. nóvember 1916.4
Siðareglurnar voru í góðu samræmi við markmið félagsins sem
var „að efla samlyndi og bróðerni, samvinnu og persónulega
viðkynningu milli íslenskra lækna, að annast öll sameiginleg
áhugamál læknastéttarinnar, halda uppi heiðri hennar í öllu og
vernda íslenzka læknareynslu frá gleymsku“.4 Reglurnar, sem eru
11, fjalla nær eingöngu um samskipti milli lækna innbyrðis og er
markmið þeirra orðað í fyrsta ákvæðinu: „Það er tilgangur með
reglum þessum, að efla gott samkomulag og bróðurlega sam-
vinnu meðal lækna.“5 Ákvæðin um sjúklinga varða einkum sam-
skipti lækna sem að umönnun sjúklinga koma, svo sem þegar
sjúklingur eða aðstandendur hans óska þess að annar læknir sé
kallaður til en sá „sem hefir haft sjúkl. undir hendi“.5
Ljóst er að þessar fyrstu siðareglur eru sáttmáli um atriði sem
valdið geta deilum milli íslenskra lækna, enda segir Guðmundur
Hannesson að það sé öðru fremur samkeppni „sem knúð hefur
lækna erlendis til þess að hafa fastan félagsskap og reglur um
fram komu alla innbyrðis“.4 Samkvæmt þessu liggja markmið
stéttarfélags siða reglunum til grundvallar, en ekki sú hugsun
að setja þurfi í orð þær skyldur og þá ábyrgð sem í læknisstarfi
felast. Þetta verður þó ekki skýrt með því að slíkar reglur hafi
þá ekki enn litið dagsins ljós. Til dæmis eru siðferðilegar skyld-
ur lækna inntakið í siðareglum American Medical Association
(AMA) sem innleiddar voru í árdaga þess félags nær 70 árum
fyrr, 1847.6 Fyrsti kafli þeirra reglna fjallar um skyldur lækna
gagnvart sjúklingum og skyld-
ur sjúklinga gagnvart læknum.
Fyrstu siðareglur AMA leggja því
frumskyldur læknisstarfsins til
grundvallar enda byggðu þær að
miklu leyti á siðferðilegum við-
miðum læknislistar sem Thomas
Percival (1740-1804) læknir og
heimspekingur birti árið 1803.7
Athyglisvert er að áhrifa þessa
gæti ekki í fyrstu siðareglum
íslenskra lækna þar sem
hagsmunir stéttarinnar og
bræðralagið innan hennar
eru lögð siðferði stéttarinn-
ar til grundvallar.
Vilhjálmur Árnason
prófessor í heimspeki Háskóla Íslands
vilhjarn@hi.is
Frá bræðralagi til fagmennsku
Siðferðileg viðmið íslenskra
lækna í hundrað ár