Læknablaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 25

LÆKNAblaðið 2018/104 405
Ú R P E N N A S T J Ó R N A R M A N N A L Í
Í pistlunum Úr penna
stjórnarmanna LÍ birta þeir sínar
eigin skoðanir en ekki félagsins.
Reynir Arngrímsson
formaður
Magdalena Ásgeirsdóttir
ritari
Björn Gunnarsson
gjaldkeri
Guðrún Ása Björnsdóttir
Hjalti Már Þórisson
Jóhanna Ósk Jensdóttir
María Soffía Gottfreðsdóttir
Ólafur Ó. Guðmundsson
Stjórn
Læknafélags
Íslands
Guðrún Ása
Björnsdóttir
formaður Félags
almennra lækna, FAL
gudrunasa@gmail.com
Aðgát skal höfð í nærveru sálar
Læknar og annað heilbrigðisstarfsfólk kynnist
ýmsu í starfi sínu. Þau eiga í samskiptum við
marga, samstarfsfélaga, skjólstæðinga, aðstandend-
ur og stjórnendur. Skjólstæðingar og aðstandendur
leita oft til heilbrigðisstarfsfólks á viðkvæmustu
stundum lífs síns og samstarfsfélagar ganga saman
í gegnum súrt og sætt við misjafnar aðstæður.
Rauði þráðurinn í þessu öllu saman eru samskipti.
Örkönnun var gerð á meðal starfsfólks Landspít-
ala árið 2017 um reynslu og upplifun á óæskilegri
hegðun sjúklinga, aðstandenda, samstarfsfélaga eða
stjórnenda. Um helmingur þátttakenda í úrtakinu
svöruðu, eða 450 af 1000. Spurt var meðal annars
um niðurlægjandi framkomu, hótanir eða ofbeldi,
en 36% þátttakenda töldu sig hafa orðið fyrir slíku.
Mátti haka við fleiri en einn geranda, en flestir
nefndu sjúklinga (20%), síðan samstarfsmenn (13%),
aðstandendur (8%) og loks stjórnendur (6%). Einnig
var spurt um kynbundna áreitni, kynferðislega
áreitni og einelti. Var einelti mest af hálfu sam-
starfsmanna (6%) en kynbundin áreitni og kynferð-
isleg áreitni mest af hálfu sjúklinga (7% og 5%).
Í skoðanakönnun á vegum Gallup, sem bar
nafnið Stofnun ársins 2018, var spurt út í einelti,
ofbeldi og áreitni á 200 stofnunum. Úrtakið var
rúmlega 19.000 manns og svarhlutfallið 54%. Þar
var kannað hversu hátt hlutfall starfsmanna hefði
orðið fyrir ógnandi hegðun, hótunum eða ofbeldi.
Á Landspítala töldu 11% sig hafa orðið fyrir slíku
miðað við 6% þegar litið var á niðurstöður allra
stofnana sameiginlega. Það sem verra var, var að
24% af starfsmönnum töldu að ekki væri til áætlun
um viðbrögð við einelti og kynferðislegri áreitni en
hlutfallið var 14% yfir allar stofnanirnar.
Þetta eru sláandi niðurstöður sem sýna að
ofbeldi í garð lækna og heilbrigðisstarfsfólks er
algengara en margur hyggur og tekur á sig ýmsar
myndir.
Gamalt máltæki segir: Sjaldan veldur einn þá
tveir deila. Erfið samskipti geta og munu koma
upp í heilbrigðiskerfinu. Hvað varðar sjúklinga er
mikið af þeirri hegðun fyrirsjáanleg sem partur
af sjúkdómsástandi. Hjá heilbrigðisstarfsfólki sem
lendir í erfiðleikum á fagleg kunnátta, vel uppbyggt
kerfi og stuðningur frá vinnustað að virka sem ör-
yggisnet. Skjólstæðingar og aðstandendur hafa ekki
sambærilegt öryggisnet svo net heilbrigðisstofn-
unarinnar þarf að ná yfir þá líka.
Það er vitað mál að einn helsti áhrifaþátturinn á
upplifun skjólstæðinga heilbrigðiskerfisins tengist
samskiptum. Ef samskiptin eru góð skiptir stund-
um minna máli hve hratt rétt sjúkdómsgreining
fæst eða hvernig ytri aðbúnaður er og svo fram-
vegis. Góð samskipti skapa traust sem getur haft
þær jákvæðu afleiðingar að meðferðarheldni eykst,
komum til læknis fækkar, sjúkdómsbyrði minnkar
og lifun eykst. Ódýrt og einfalt.
Ef göt eru á öryggisnetinu getur margt farið úr-
skeiðis.
Kerfi þar sem stjórnun og stefnu er ábótavant
er ekki líklegt til árangurs. Það kerfi elur á ríg,
fordómum og virðingarleysi þar sem hver og einn
berst í sínu horni. Jafnvægi brenglast. Hagsmunir
einstaklingsins fara að vega þyngra en hagsmunir
heildarinnar. Tvístefna verður að einstefnu. Skap-
ast við það jarðvegur fyrir óánægju, togstreitu og
kulnun. En í slíkum jarðvegi þrífst því miður líka
misrétti og ofbeldi í víðasta skilningi.
Ábyrgð kerfisins er því mikil og vinnuumhverf-
ið skiptir höfuðmáli. Heilbrigðisstarfsfólk sem get-
ur ekki haft áhrif á vinnuumhverfi sitt og upplifir
stanslaust óþarfa áreiti og skipulagsleysi er ekki
vel í stakk búið að takast á við erfið samskipti. Að-
standendur sem þurfa að horfa upp á úrræðaleysi,
sumarlokanir, flutninga, biðlista og óvissu um ást-
vini sína eru heldur ekki vel í stakk búnir að takast
á við erfið samskipti.
Nýlega kom upp mál í fjölmiðlum þar sem
ósáttur aðstandandi nafngreindi lækni sem hann
var óánægður með. Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
slíkt gerist og með samspili samfélagsmiðla og
óábyrgrar fréttamennsku verður þetta ekki í það
síðasta. Hvernig hefði verið tekið á þessari frétt
hefði einstaklingur úr lögreglunni eða slökkvi-
liðinu verið nafngreindur? Mál sem þessi og skoð-
anakannanir eins og þær sem nefndar voru hér
að ofan ættu að fá stjórnendur til að staldra við og
hyggja að úrbótum.
Fjársvelti heilbrigðiskerfisins verður ekki leyst
á einu bretti en heilbrigðiskerfið þarf að gera
mikið betur í því að styrkja öryggisnetið. Hlúa að
mannauðnum. Þjóðfélagið má ekki við auknu brott-
falli heilbrigðisstarfsfólks og nýliðun er nú þegar
ekki nægileg. Vandinn er margþættur en heilbrigð-
isstofnanir þurfa að vera vinnustaðir þar sem ríkir
traust og samskipti eru vönduð. Við stefnumótun
þarf að hafa bæði þarfir skjólstæðinga og starfs-
manna að leiðarljósi.