Læknablaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 30

410 LÆKNAblaðið 2018/104
Norræna átröskunarfélagið (NEDS;
Nordic Eating Disorder Society), samtök
fagfólks á Norðurlöndunum um átrask-
anir, heldur þing í Hörpu dagana 12.-14.
september. Þetta er í tólfta sinn sem sam-
tökin halda þing, haldið annað hvert ár
frá 1994, og nú í fyrsta sinn hér á landi.
„Við vorum formlega tekin inn í Nor-
rænu samtökin fyrir tveimur árum en
höfum verið áheyrnarfulltrúar á fund-
um og tekið þátt í ráðstefnum í nokkuð
mörg ár,“ segir Guðlaug Þorsteinsdóttir
geðlæknir sem starfað hefur í átrösk-
unarteymi Landspítala frá því það var
sett á laggirnar 2006.
„Þingið stendur í þrjá daga og er með
hefðbundnu sniði, þar sem fagfólk kem-
ur saman og kynnir rannsóknir sínar,
ásamt fyrirlestrahaldi, vinnustofum og
málstofum. Aðalfyrirlesarar eru frá Norð-
urlöndunum en einnig frá Bandaríkjunum
og Kanada. Segja má að megintilgangur
félagsins sé að skapa tengsl og samvinnu á
milli fagfólks á Norðurlöndum. Hefðbund-
in þjónusta við átröskunum er þverfagleg,
læknar, sálfræðingar, hjúkrunarfræðingar,
fjölskylduráðgjafar og næringarráðgjafar
jafnvel fleiri starfa saman í sérhæfðum
teymum. Þema þingsins er átraskanir
versus heilbrigður lífsstíll, og minnir á
hvernig öfgar í heilbrigðum lífsstíl geta
leitt til átraskana.“
Átkastaröskun
Hinar hefðbundnu átraskanir anorexia
nervosa (lystarstol) og bulimia nervosa
(lotugræðgi) verða til umfjöllunar, en
einnig hin svokallaða „átkastaröskun“
(binge eating disorder) sem var nýlega bætt
inn í DSM 5 sjúkdómaflokkunarkerfið,
og mun einnig verða í ICD 11. Það eru
einstaklingar sem eru í miklu rugli með
mataræðið, svelta sig, en taka síðan taka
stór átköst án losunarhegðunar. „Þessu
fylgir oft offita og meltingarvandamál
en Norðmenn hafa náð góðum árangri í
meðferð við þessu og munu segja frá því.
Hingað til hefur hugrænni atferlismeðferð
aðallega verið beitt til að hjálpa fólki með
átkastaröskun en hún dugar ekki til að
ná fram þyngdartapi og meira þarf til.
Norski íþróttaprófessorinn Jorunn Sund-
got Borgen sem heimsótti okkur í fyrra á
Læknadögum, ætlar að segja frá meðferð
sem hennar teymi hefur þróað og byggir á
hreyfingu og breyttu mataræði. Almennt
er aukin áhersla á að nota hreyfingu í
meðferð átraskana, af hvaða toga sem þær
eru.“
Kanadíski tauga- og heilaskurðlækn-
irinn Andres Lozano verður með fyrir-
lestur á þinginu. „Hann er heimsþekktur
fyrir rannsóknir sínar á DBS (Deep Brain
Stimulation), djúpkjarnaörvun í heila sem
aðallega hefur verið notuð í meðferð Park-
insonsjúklinga og við hreyfisjúkdóma en
hefur verið að ryðja sér til rúms í geðlækn-
ingum, til dæmis við alvarlegum kvíða-
röskunum og þunglyndi.
Hann ætlar að segja frá árangri aðgerða
sem hann hefur gert á einstaklingum með
alvarlega ólæknandi anorexíu.
Þá verður Rene Klinkby Stöving,
danskur innkirtlalæknir og prófessor í
átröskunum með erindi um líkamlega
sjúkdóma sem geta fylgt bæði anorexiu
og bulmiu. En langvinnar átraskanir geta
haft gríðarleg líkamleg heilsufarsvanda-
mál í för með sér sem þarf meðferðar.
Tölfræðin segir að um 20% af þeim sem
veikjast af átröskunum megi búast við að
vera ennþá veikir eftir 5 ár frá greiningu
og það er stærsta áskorunin í dag hvernig
við getum mætt þessum hópi.“
Fleiri ungir karlmenn með átröskun
„Anorexia nervosa er ekki ný af nálinni,
og finna má heimildir frá miðöldum um
konur sem hafa dáið úr sjálfssvelti. Í lækn-
isfræði kom var anorexíu fyrst lýst 1689 af
Richard Morton enskum lækni og síðan
er rifist um hvort Sir William Gull eða
Lasegue urðu fyrri til að lýsa
anorexíu í læknisfræðinni um 1870.
Átraskanir hafa sérstöðu innan geðrask-
ana og hafa sín greiningarskilmerki, en
samsláttur við aðrar geðraskanir er mjög
algengur, eins og til dæmis persónuleik-
araskanir, ADHD, kvíðaraskanir, ein-
hverfu og fíknisjúkdóma. Kjarninn í
átröskun er einstakur að því leyti að hann
snýst að svo miklu leyti um neikvæða
líkamsupplifun einstaklingsins, og þrá-
hyggju um útlit og þyngd. Þessu fylgir
síðan yfirgengilega sterk þörf til að hafa
stjórn á mataræði, hræðsla við óhollustu
og megrunarárátta. Þessi ofuráhersla á
neikvæða líkamsímynd er sértæk fyrir
átraskanir. Þá má líta á átraskanir sem eins
konar regnhlífarhugtak yfir fjölmargar
birtingarmyndir þar sem sjúklegt matar-
æði og ýmsar ranghugmyndir varðandi
líkamann og næringu eru miðpunktur.
Orsakir átraskana eru misjafnar en eins og
með aðra sjúkdóma er um að ræða samspil
erfða og umhverfis og birtingarform sjúk-
dómsins mjög einstaklingsbundið.
Anorexía hefur alltaf verið til þó að
sjúkdómurinn hafi fengið aukna athygli
og vægi á síðustu áratugum að sögn Guð-
laugar. „Það er þó alveg ljóst að þó átrask-
anir hafi fylgt manninum öldum saman
hefur tíðni aukist mikið á undanförnum
áratugum með sífellt meiri áherslu á mat
og útlit. Þó hefur alvarlegasta birtingar-
myndin, anorexia nervosa, ekki aukist
svo mjög en bulimia og átkastaröskun
verður æ fyrirferðarmeiri. Anorexía hefur
ákveðna sérstöðu og er heilasjúkdómur
fyrst og fremst. Hann sker sig úr öðrum
átröskunum að því leyti að einstaklingur-
inn getur bókstaflega svelt sig til bana
vegna ranghugmynda um mataræði og
líkamsþyngd.“
Faraldsfræðin segir að 9 af hverjum 10
einstaklingum með átraskanir séu konur,
en allir geta veikst, óháð kyni, kynhneigð,
kynvitund, kynþætti, aldri og félags-
stöðu. „Það er lýst aukningu meðal ungra
karlmanna en þeir eru ekki að skila sér
í meðferð. Ástæður geta verið fordómar
Norræn ráðstefna um átröskun 12.-14. september
Átröskun er alvarlegur langvinnur sjúkdómur
– talað við Guðlaugu Þorsteinsdóttur geðlækni
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson