Læknablaðið - 01.04.2018, Blaðsíða 19

LÆKNAblaðið 2018/104 179
tæka og sértæka ónæmiskerfisins. Í kringum hnútana má finna
bólgumiðla, svo sem IL-1β og TNF-α (tumor necrosis factor α) en
auk þess bólgueyðandi prótein (transforming growth factor β1), sem
gefur til kynna að þar fari fram langvinnt bólguástand en einnig
viðgerð. Liðskemmdir í þvagsýrugigt verða vegna ífarandi vaxtar
hnútanna í bein og veldur það beineyðingu.17
Hnútar á brjóskyfirborði liða geta valdið brjóskeyðingu þrátt
fyrir að bráð liðbólga hafi verið rétt meðhöndluð og þvagsýrugildi
í blóði lækkuð. Kristallarnir eru étnir upp af brjóskfrumum og
myndast við það virkir metallópróteinasar sem auk fleiri þátta,
svo sem IL-1β, geta valdið brjóskeyðingu.10
Nýleg evrópsk rannsókn sýndi fram á að litlir, hringlaga UMA
(urate microaggregates) myndast í blóði hjá sjúklingum með hækkun
á þvagsýru. Átfrumur ónæmiskerfisins hreinsa UMA úr blóðinu
og færa til lifrar og milta þar sem makrófagar taka þessar UMA-
fylltu átfrumur upp. Ef átfrumuvirknin er ekki sem skyldi geta
UMA myndað MSÚ-kristalla sem getur skýrt hvers vegna sumir
sjúklingar með hækkun á þvagsýru í blóði fá þvagsýrugigt.8
EINKENNI
Venja hefur verið að skipta hækkun þvagsýru í blóði og þvagsýru-
gigt í fjögur sjúkdómsstig með tilliti til einkenna:
1. Hækkun þvagsýru í blóði án einkenna.
2. Bráð liðbólga af völdum þvagsýrugigtar: Viðvarandi hækkun
þvagsýru í blóði leiðir til útfellinga á MSÚ-kristöllum í liðum
eða umlykjandi vefjum sem veldur bráðri bólgu sem gengur
yfir að sjálfu sér.
3. Einkennalaust tímabil: Tímabilið milli bráðra liðbólgna.
Einstaklingurinn er áfram með há þvagsýrugildi í blóði og
getur fengið þvagsýrugigtarliðbólgur ef meðferð er ekki beitt.
4. Langvinn þvagsýrugigt með útfellingu kristalla í vefjum:
Alvarlegasta stig þvagsýrugigtar en þá hafa þvagsýruút-
fellingar orðið í vefjum (þvagsýrugigtarhnútar) og oft með
skemmdum í beinum og liðum.5
Þetta stigunarkerfi lýsir einkennastigum þvagsýrugigtar vel
en tillögur hafa komið fram um endurbætt stigunarkerfi sem
tekur einnig tillit til MSÚ-kristallamyndunar og niðurstaðna úr
myndrannsóknum. Þá er þvagsýrugigtinni skipt í annaðhvort
virkt klínískt stig eða óvirkt klínískt stig með hækkun á þvagsýru
í blóði.23
Þvagsýrugigt kemur í köstum með einkennum bráðrar lið-
bólgu: verk og takmörkun á hreyfigetu veika liðarins auk bólgu,
hita og roða í mjúkvefjunum í kring. Sjúklingurinn getur fundið
fyrir óþægindum í liðnum sem undanfara þessara einkenna sem
yfirleitt ná hámarki innan 24 klukkustunda. Oftast er upphaf
bráðrar liðbólgu að nóttu til. Grunnliður stórutáar (MTP 1) verð-
ur oftast fyrir barðinu (kallast podagra) en þar á eftir koma aðrir
liðir í fæti og fótlegg svo sem ökkli og hné. Þvagsýrugigt getur
einnig komið fram í liðum efri útlims, svo sem olnboga, úlnlið
og höndum en sjaldgæft er að liðbólgurnar komi fram í fleiri en
einum lið í einu.24,25 Sjúklingarnir lýsa því oft að þeir hafi áður
upplifað svipuð liðbólgueinkenni sem þá gengu yfir á innan við 14
dögum. Þá er algengt að þeir hafi nýlega gengið í gegnum veikindi
eða undirgengist aðgerð, orðið fyrir þurrki eða innbyrt áfengi eða
púrínríka fæðu. Þá lýsa sjúklingarnir stundum verkjalausum
hnútum undir húð sem geta bólgnað upp, hnútarnir geta sýkst
og úr þeim getur komið hvítt, tannkremslíkt efni. Til er ákveðin
sjúkdómsmynd sem sést einkum hjá eldri konum með slitgigt í
fingrum með Heberdens-hnúta. Þær hafa oft skerðingu á nýrna-
starfsemi eða eru á þvagræsilyfjum og mynda gjarnan einkenna-
litlar eða -lausar þvagsýruútfellingar við slitgigtarhnútana í DIP
eða PIP liðum.26
Við skoðun má sjá bólgu yfir veika liðnum með eymslum, roða
og hita. Almenn einkenni geta fylgt, svo sem hiti, en það á sér-
staklega við ef þvagsýrugigtin kemur fram í fleiri en einum lið.
Hálabelgsbólga (bursitis) og sinaslíðursbólga (tendinitis) geta fylgt.
Tafla I. Greining þvagsýrugigtar. Unnið úr ACR / EULAR leiðbeiningunum 2015.
Átta stig úr lið 3 nægja til greiningar á þvagsýrugigt.
1. Inngönguviðmið Að minnsta kosti ein liðbólga, verkur
eða eymsli í fjarlið eða hálalið
2. Fullnægjandi greiningarviðmið Þvagsýrukristallar eru til staðar í
einkennagefandi lið, hálalið eða
þvagsýrugigtarhnút
3. Nota skal eftirfarandi
greiningarviðmið ef lið 2 er ekki
fullnægt

Stig
Hvaða liðir eða hálabelgir eiga í hlut?

Ökkli eða rist 1
Grunnliður stórutáar (MTP 1) 2
Einkenni í bráðri bólgu
Roði
Verkur eða eymsli
Takmörkun á hreyfigetu

Eitt einkenni 1
Tvö einkenni 2
Þrjú einkenni 3
Tímaþættir bólgu (að lágmarki
tveir til staðar)
Tími að hámarkseinkennum er
minna en 24 klukkustundir
Einkenni ganga yfir á innan við 14
dögum
Einkenni lagast að fullu á milli
bráðra bólguhrina

Ein dæmigerð bólga vegna
þvagsýrugigtar 1
Endurteknar dæmigerðar bólgur 2

Klínísk einkenni þvagsýrugigtarhnúta Til staðar 4
Þvagsýrugildi í blóði

<4mg/dL (238µmól/L) -4
6-<8mg/dL (357-<476µmól/L) 2
8-<10mg/dL (476-<595µmól/L) 3
≥10mg/dL (≥595µmól/L) 4
Greining liðvökva Þvagsýrukristallar ekki til staðar -2
Myndrannsóknir styðja greiningu
eða þvagsýrukristallar eru til staðar í
einkennagefandi lið eða hálalið
Ómskoðun: Tvöfaldar útlínur
brjósks (double-contour sign)
Dual-energy CT: Þvagsýrukristallar
sjást
Til staðar (annaðhvort) 4

Myndrannsóknir sýna skemmdir af
völdum þvagsýrugigtar, að minnsta
kosti ein úráta á hefðbundinni
röntgenmynd af höndum og fótum
Til staðar 4
Y F I R L I T