Læknablaðið - 01.04.2018, Blaðsíða 28

Bólusetningar eru taldar vera ein arðbærasta fyrirbyggjandi að-
gerð sem völ er á í heilbrigðismálum.1,2 Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unin (WHO) áætlar að bólusetningar komi árlega í veg fyrir um
2-3 milljónir dauðsfalla og að auki margar milljónir alvarlegra
afleiðinga bólusetningasjúkdóma. Hins vegar fá milljónir manna
ekki nauðsynlegar bólusetningar með þeim afleiðingum að um
1,5 milljón deyr árlega af völdum sjúkdóma sem koma hefði mátt
í veg fyrir.3 Óhætt er því að fullyrða að bólusetningar hafi komið
í veg fyrir hundruðir milljóna alvarlegra afleiðinga smitsjúkdóma
á þeim rúmlega 200 árum sem liðið hafa frá því að þær komu
fyrst fram.
Árangur og mikilvægi bólusetninga
- sögulegt samhengi -
Bólusetningu má flokka sem fyrsta stigs forvörn og er hún
áhrifaríkasta leiðin til að koma í veg fyrir útbreiðslu smit-
sjúkdóma og alvarlegar afleiðingar þeirra. Bólusetning er
læknisfræðileg aðgerð sem miðar að því að hindra að næmir
einstaklingar sýkist af smitsjúkdómi. Á síðari árum hafa aðrir
notkunarmöguleikar bólusetninga einnig orðið mönnum ljós-
ir, þar á meðal við meðferð langvinnra smitsjúkdóma (HIV og
lifrarbólgu B) og krabbameina en þessi notkun er hins vegar ekki
orðin eins þróuð og hefðbundin fyrirbyggjandi meðferð gegn
smitsjúkdómum.
Bólusetningar verja ekki einungis þá sem eru bólusettir held-
ur einnig þá sem eru óbólusettir (hjarðónæmi), að því gefnu að
almenn þátttaka í samfélaginu sé 80-95%. Því er mikilvægt að
halda uppi góðri þátttöku í bólusetningum svo koma megi í veg
fyrir faraldra hættulegra smitsjúkdóma.
Saga bólusetninga á Vesturlöndum nær aftur til ársins 1796
þegar Edward Jenner notaði kúabólu til að bólusetja gegn bólu-
sótt (stórubólu) en bólusótt leiddi til dauða um 25% þeirra sem
smituðust. Útbreidd bólusetning gegn bólusótt varð síðan til þess
að henni var útrýmt úr heiminum á árinu 1979. Á 19. öldinni, í
188 LÆKNAblaðið 2018/104
Þórólfur Guðnason
sóttvarnalæknir hjá Embætti landlæknis
thorolfur@landlaeknir.is
Myndina tók Ari Kárason ljósmyndari Þjóðviljans 11. janúar 1968 í Heilsuverndarstöðinni við Barónsstíg (Egilsgötu). Hjúkrunarfræðingurinn Dagfríður Óskarsdóttir bólusetur
lögreglumann gegn Asíuinflúensu. Mynd úr Ljósmyndasafni Reykjavíkur.