Læknablaðið - 01.04.2018, Blaðsíða 34

194 LÆKNAblaðið 2018/104
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
Jóhann Ágúst lauk námi í læknadeild
HÍ árið 1975 og sérnámi í heimilislækn-
ingum í Svíþjóð 1981. Hann starfaði sem
héraðslæknir og síðar heimilislæknir
og var skipaður prófessor í heimilis-
lækningum er sú staða var stofnuð í
læknadeild HÍ árið 1991. Prófessorsstað-
an var upphaflega gjöf Félags íslenskra
heimilislækna (FÍH) til Háskólans til
tveggja ára. Af erindum þeim sem haldin
voru á málþinginu er ljóst að framlag
Jóhanns Ágústs til þróunar sérgreinar-
innar á Íslandi er ómetanlegt þó hann sé
fyrstur manna til að viðurkenna og virða
framlag og þátt annarra í þeirri löngu
vegferð.
Stofnun og starfsemi Félags íslenskra
heimilislækna er ein af mörgum vörðum
í sögu heimilislækninga á Íslandi og hér
er dregið fram í dagsljósið það sem mér
finnst áhugavert varðandi forsögu fé-
lagins.
Þar eð Ísland hafði lotið danska kon-
ungsdæminu um aldaraðir er ljóst að
þróun heilbrigðisþjónustu síðustu aldirnar
hafði að mestu mótast samkvæmt danskri
fyrirmynd. Má þar nefna sögu sjúkrahúsa
og héraðslækninga, faglegar kröfur um
lækningaleyfi, framhaldsnám í læknis-
fræði og fleira.
Hugsjónir í mótun
Allt frá þjóðveldisöld voru til ákvæði eða
landslög um samhjálp, sem síðar hafa
þróast í aldanna rás. Þróun sjúkrasamlaga
og samningar forsvarsmanna þeirra við
læknasamtökin hafa skipt miklu máli
hvað varðar heimilislækningar. Fyrsta
sjúkrasamlagið á Íslandi var þegar stofnað
árið 1897 og Sjúkrasamlag Reykjavíkur
árið 1909 (tr.is/tryggingastofnun/saga/).
Árið 1936 var Tryggingastofnun ríkisins
stofnuð með heildstæðum lögum um al-
mannatryggingar, væntanlega samkvæmt
danskri fyrirmynd, þar sem undirstöður
samhjálpar eru styrktar enn frekar. Þá er
vert að hafa það í huga að heimsstyrjöldin
síðari var ekki eingöngu saga hernaðar
og hörmunga heldur einnig vettvangur
samfélagslegra hugsjóna og hugmynda-
fræðilegra átaka. Hugmyndir að velferðar-
kerfinu (the welfare state) mótuðust á þess-
um tíma í Bretlandi (Beveridge-skýrslan
1942) og í kjölfar þess stofnuðu Bretar
metnaðarfullt opinbert heilbrigðiskerfi
(The National Health Service) árið 1948.
Norðurlöndin fylgdu þessari hugmynda-
fræði eftir. Í hnotskurn er grunnurinn sá
að almannafé er nýtt til að fjármagna heil-
brigðisþjónustuna fyrir alla landsmenn
og að tryggja jafnt ungum sem öldruðum
lífsviðurværi og félagslegt öryggi. Sérstaða
lækna í þessum bresku og norrænu vel-
ferðarkerfum hefur frá upphafi verið sú að
þeir beri ekki eingöngu ábyrgð á velferð
skjólstæðinga sinna, heldur einnig á jafn-
vægi í velferðarkerfinu í heild. Þessi hug-
sjón hefur allar götur síðan verið ofarlega
á blaði við mótun starfa heimilislækna.
Vert er að gera sér grein fyrir að með
fyrirkomulagi sjúkrasamlaga eru eftirfar-
andi þættir innbyggðir í kerfið sem skiptu
miklu máli varðandi heimilislækningar.
Þetta var nokkurs konar samningur um:
• um samfellda þjónustu (continuity of
care),
• persónulega þjónustu,
• ákveðinn fjölda íbúa fyrir hvern
heimilislækni.
Sú hefð sem skapaðist hér á landi um
að hver og einn hefði sinn heimilislækni
skipti miklu máli þegar heimilislæknar
fóru að móta starfsemi sína nánar síðar
meir.
Aukin áhersla á sérhæfingu
Á sjötta og sjöunda áratugnum var sérhæf-
ing innan læknisfræðinnar orðin ríkjandi
Eftirfarandi grein er byggð á erindi Jóhanns Ágústs Sigurðssonar prófessors emeritus í
heimilislækningum er hann hélt á málþingi er haldið var honum til heiðurs þann 2. mars
síðastliðinn. Jóhann varð einnig góðfúslega við því að láta í té óbirta samantekt sína á sögu
heimilislækninga við vinnslu greinarinnar. Er allur texti greinarinnar Jóhanns en samantektin
unnin af blaðamanni Læknablaðsins með samþykki höfundar.
Án fræðslu þess liðna
sést ei hvað er nýtt
Saga
heimilislækninga
á Íslandi
í 50 ár
Jóhann Ágúst Sigurðsson