Læknablaðið - 01.07.2018, Blaðsíða 9

LÆKNAblaðið 2018/104 333
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Is there lack of ICU
beds in Iceland?
Sigurbergur Kárason MD
PhD, EMPH Associate
Professor Head of ICU LSH
Hringbraut Department of
Anaesthesia and Intensive
Care Landspítali - National
University Hospital
Reykjavík, Iceland
doi.org/10.17992/lbl.2018.0708.191
Sigurbergur
Kárason
svæfinga- og gjörgæslu-
læknir á Landspítala
Hringbraut
skarason@landspitali.is
Álagið á gjörgæsludeildum Landspítala eykst með
ári hverju. Starfsfólkinu reynist sífellt örðugara að
veita sjúklingum tilætlaða þjónustu og úrræðin eru
fá. Á Landspítala eru tvær gjörgæsludeildir, ein á
Hringbraut og önnur í Fossvogi. Á báðum er blandað
saman börnum og fullorðnum sem þurfa meðferð á
gjörgæslu um skemmri eða lengri tíma vegna alvar-
legra bráðra veikinda eða slysa, sem og þeim sem
gengist hafa undir stóra valkvæða aðgerð, til dæmis
hjartaskurðaðgerð.
Á hvorri deild er pláss fyrir 11 sjúklinga. Undan-
farinn áratug hefur þó einungis verið hægt að
manna 7 pláss í hvoru húsi, samtals 14. Rúmanýting
undanfarin ár hefur að jafnaði verið 80% sem þýðir
að deildirnar eru yfirfullar langtímum saman.
Nú höfum við verið nauðbeygð að fækka pláss-
um í 6 í hvoru húsi, eða í 12 samtals, vegna skorts á
hjúkrunarfræðingum.
Síðustu 5 ár hefur bæði sjúklingum og legudög-
um fjölgað á báðum gjörgæsludeildunum. Mikill
meirihluti þeirra er vegna bráðainnlagna. Há rúma-
nýting bitnar óhjákvæmilega á valkvæðum inn-
lögnum og kemur fram í niðurfellingum aðgerða
með tilheyrandi álagi og óhagræði fyrir sjúklinga.
Því fylgir veruleg fjárhagsleg sóun svo og truflan-
ir á sjúklingaferlum innan spítalans. Þannig hefur
niðurfelldum hjartaaðgerðum fjölgað ár frá ári, voru
48 árið 2017, eða 36% allra hjartaaðgerða. Dæmi er
um að hjartaaðgerð tiltekins sjúklings hafi verið
frestað 6 sinnum. Til viðbótar hefur erlendum rík-
isborgurum á gjörgæslu fjölgað umtalsvert, eða um
rúmlega 150% síðustu 5 ár, og gjörgæsludögum
þeirra um meira en 200%.
Talsverður munur er á fjölda gjörgæslurúma á
hverja 100.000 íbúa í Evrópu samkvæmt upplýsing-
um í grein frá 2012, eða 4,4-29.1 Ísland er þar sagt
rétt undir meðaltali í Evrópu með 9 gjörgæslurúm á
hverja 100.000 íbúa en meðaltalið er 11,5. Í greininni
virðist þó vera gefinn upp mjög ríflegur fjöldi gjör-
gæslurúma á Íslandi. Það sem í raun var mannað á
þeim tíma voru hugsanlega 17 (14 á Landspítala og
þrjú á Akureyri), sem myndi þýða 5 rúm á hverja
100.000 íbúa.
Fjöldi gjörgæslurúma endurspeglar að ein-
hverju leyti innra skipulag heilbrigðiskerfisins og
sjúkrahúsa, það er hvort þar séu vöknunardeildir
þar sem taka má á móti sjúklingum í öndunarvél
í skamman tíma og hágæsludeildir eða millistigs-
deildir þar sem hægt er að sinna sjúklingum sem
þurfa mikla umönnun eða eftirlit en ekki fulla gjör-
gæslumeðferð. Slíkar deildir hafa ekki verið þróaðar
hér til fulls.
Nú eru eingöngu mönnuð 12 gjörgæslurúm á
Landspítala og þrjú á Akureyri og þar með er fjöldi
gjörgæslurúma á hverja 100.000 landsmenn 4,4, mið-
að við að þeir séu 340.000. Þá er ekki gert ráð fyr-
ir þeim fjölda ferðamanna sem heimsækir landið
og þarf á gjörgæsludvöl að halda. Á síðasta ári lá
á hverjum tíma erlendur ferðamaður í einu gjör-
gæslurúmi. Samkvæmt því erum við undir fjórum
rúmum á hverja 100.000 þúsund íbúa.
Ísland er því meðal þeirra landa í Evrópu sem
fæst gjörgæslurúm hafa.
Erlendar rannsóknir benda til að þegar skortur er
á gjörgæslurúmum og nýting yfir 80% hafi það áhrif
á ákvarðanir um umfang meðferða og líkur aukist
á að sjúklingum farnist verr.2,3 Jafnframt geta slík-
ar aðstæður haft áhrif á möguleika á að meðhöndla
hugsanlega líffæragjafa og dregið úr fjölda þeirra.
Samkvæmt erlendum rannsóknum virðist æskileg-
ast að nýtingarhlutfallið fari að meðaltali ekki yfir
70-75%.4
Ekki er öll sagan sögð. Í úttekt innan Landspít-
ala, frá ágúst 2017, er bent á hve óhentugt húsnæði
gjörgæsludeildanna er, illmögulegt sé að aðlaga það
breyttri starfsemi og stærðir flestra rýma séu undir
viðmiðunarmörkum. Þannig er erfitt að koma fyr-
ir nauðsynlegum tækjabúnaði við rúm sjúklings,
þrengsli eru á fjölbýlum og fá einbýli sem gera sýk-
ingavarnir illkleifar og viðveru aðstandenda erfiða.
Augljóst er af þróun starfseminnar seinustu ár og
göllum á húsnæðinu að ekki verður unað við óbreytt
ástand í sama húsnæði þar til nýr meðferðarkjarni
er byggður. Nauðsynlegt er að bæta aðstöðuna nú
þegar.
Í augnablikinu er mikilvægast að bæta mönnun
hjúkrunarfræðinga en þar verða stjórnvöld og
Landspítali að grípa til allra tiltækra úrræða. Mögu-
lega þarf að stokka upp starfsemina, þróa nýjar
deildir, byggja við og breyta og áfram mætti telja.
Þrátt fyrir ofansagt virðist árangur af gjörgæslu-
meðferð hér á landi enn vera á pari við það sem ger-
ist erlendis og er þar að þakka óeigingjörnu fram-
lagi alls starfsfólks deildanna við erfiðar aðstæður.
Alvarlegir brestir eru þó komnir í starfsemina og
hætta á neikvæðri þróun nema við verði brugðist.
Heimildir
1. Rhodes A, Ferdinande P, Flaatten H, Guidet B, Metnitz PG, Moreno RP.
The variability of critical care bed numbers in Europe. Intensive Care
Med 2012; 38: 1647-53.
2. Stelfox HT, Hemmelgarn BR, Bagshaw SM, Gao S, Doig CJ, Nijssen-
Jordan C, et al. Intensive care unit bed availability and outcomes for
hospitalized patients with sudden clinical deterioration. Arch Intern
Med 2012; 172: 467-74.
3. Yergens DW, Ghali WA, Faris PD, Quan H, Jolley RJ, Doig CJ. Assessing
the association between occupancy and outcome in critically Ill
hospitalized patients with sepsis. BMC Emerg Med 2015; 15: 31.
4. Tierney LT, Conroy KM. Optimal occupancy in the ICU: a literature
review. Aust Crit Care 2014; 27: 77-84.
Tólf gjörgæslurúm á Landspítala – dugar það til?
Einkabankaþjónusta Arion banka veitir efnameiri
einstaklingum víðtæka fjármálaþjónustu. Við mótum með
þér fjárfestingarstefnu og fylgjum henni á meðan þú nýtur
þess sem lífið hefur upp á að bjóða.

Pantaðu viðtal í síma 444 7410 eða sendu póst á
einkabankathjonusta@arionbanki.is.
arionbanki.is
Njóttu þess
sem lífið
býður
Einkabankaþjónusta Arion banka