Læknablaðið - 01.07.2018, Blaðsíða 21

LÆKNAblaðið 2018/104 345
R A N N S Ó K N
marktæka fækkun dauðsfalla hjá þessum hópi barna.14 Það leiðir
hugann að því hvort um sé að ræða einhvers konar „þröskuld“, það
er að keisaraskurðir geti fækkað tilfellum fósturköfnunar upp að
einhverju marki en fyrirbyggi ekki dauðsföll. Verðugt verkefni er
að fækka enn frekar dauðsföllum fullburða, heilbrigðra barna sem
deyja af völdum fósturköfnunar. Stærsti vandinn þar er að finna
jafnvægið á milli hæfilegs eftirlits og hæfilegra inngripa í fæðingu.
Þau Evrópulönd sem hafa hæstu tíðni keisaraskurða hafa einnig
hæstu tíðni burðarmálsdauða. Ísland og hin Norðurlöndin hafa
hins vegar bæði lága tíðni keisaraskurða og burðarmálsdauða.5
Flokkur XII – dauðsfall nýbura fyrir 28+0 vikna meðgöngu
Flest þeirra barna sem dóu á fyrstu viku eftir fæðingu voru ný-
burar fæddir fyrir 28+0 vikna meðgöngu (flokkur XII) en mark-
tæk lækkun varð í þeim flokki á tímabilinu (mynd 7). Sýnir þetta
betri lifun minnstu fyrirbura, sem er eflaust vegna framfara í
nýburalækningum sem urðu á tímabilinu, en þar má nefna betri
öndunarvélameðferð og lungnablöðruseyti (surfactant) sem var
farið að nota um 1990 sem lyf við glærhimnusjúkdómi, en um
svipað leyti var einnig farið að gefa konum í yfirvofandi fyrir-
burafæðingu barkstera til að flýta fyrir þroska lungna fóstursins.16
Fá börn voru í öðrum flokkum barna sem dóu á fyrstu viku
eftir fæðingu (flokkar VIII – X).
Getum við gert betur?
Þrátt fyrir að tíðni burðarmálsdauða sé með því lægsta sem
þekkist í heiminum er æskilegt að geta gert enn betur. Ljóst er af
framanskráðu að íslenskt heilbrigðisstarfsfólk hefur á valdi sínu
tækni og þekkingu til að gera vel hvað burðarmálsdauða varðar.
En hvernig getum við bætt árangurinn enn frekar? Seint verður
hægt að bjarga öllum börnum. Nú greinast langflestir ólífvænlegir
fósturgallar á meðgöngu, lifun minnstu fyrirburanna hefur aukist
mikið og dauðsföll í fæðingu eða skömmu eftir hana vegna súrefn-
isskorts eru orðin mjög fátíð. Sá flokkur sem ennþá er stærstur er
flokkur III í NBPDC-flokkuninni, flokkur andvana fæddra einbura
eftir ≥28+0 vikna meðgöngu sem eru án greinilegra áhættuþátta
eins og vaxtarskerðingar, en hann er erfiðast að greina. Þá er mik-
ilvægt að hlusta á þær konur sem láta vita af minnkuðum hreyf-
ingum fósturs og rannsaka þær og fóstrið í kjölfarið en minnkaðar
hreyfingar geta verið merki um undirliggjandi vandamál í allt að
fjórðungi tilvika þótt algengasta ástæðan sé, sem betur fer, sofandi
fóstur. Rannsóknir hafa sýnt fram á það að með því að fræða kon-
urnar koma þær fyrr en ella í skoðun vegna minnkaðra hreyfinga
og þá er oftast meiri tími til að grípa inn í þurfi þess, en komum
fjölgar ekki mikið. Fræðsla um þýðingu minnkaðra hreyfinga er
því mikilvægur liður í mæðravernd.17,18
Hversu langt á að ganga? Með öndunarvélum og annarri nú-
tímatækni er hægt að halda lífi í alvarlega veikum börnum. En er
það alltaf réttlætanlegt? Í lögum um réttindi sjúklinga er kveðið
á um að sjúklingur eigi rétt á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu
sem á hverjum tíma er völ á að veita.19 Jafnframt segja siðareglur
lækna að þeir eigi að hafa velferð sjúklings að leiðarljósi.20 Eigum
við að gera allt sem í okkar valdi stendur til að halda á lífi nýbura
sem mun að öllum líkindum búa við mikla fötlun? Hér verður að
meta hvert og eitt tilfelli fyrir sig og er eðlilegt að foreldrar séu
með í ráðum.
Styrkleikar og takmarkanir rannsóknarinnar
Helsti styrkleiki þessarar rannsóknar er að hún tekur til heill-
ar þjóðar. Rannsóknartímabilið er langt, nær yfir 30 ár og gefur
rannsóknin því góða mynd af breytingum sem urðu á tímabilinu.
Einn og sami rannsóknaraðili (fyrsti höfundur) fór yfir öll gögn
og skráði upplýsingar og náðist með því gott innra samræmi.
Aðrir höfundar gáfu sérfræðiálit. Einn veikleiki rannsóknarinn-
ar er að hún er afturskyggn og því háð réttmæti og nákvæmni
sjúkraskráningar á hverjum tíma. Annar veikleiki sem vert er að
nefna er að á fyrstu árum rannsóknartímabilsins voru andvana
fædd börn aðeins talin með ef þau fæddust eftir 28+0 vikna með-
göngu (eða voru að minnsta kosti 1000 g að þyngd við fæðingu
væri meðgöngulengd ekki þekkt) en annars talin til fósturláta. Því
var ekki hægt að bera burðarmálsdauða saman eins og hann er
skilgreindur nú, það er miðað við andvana fædd börn eftir 22+0
vikna meðgöngu (eða við 500 g fæðingarþyngd sé meðgöngulengd
ekki þekkt).
Þakkir
Þakkir fá Eva Jónasdóttir fæðinga- og kvensjúkdómalæknir, Guð-
rún Garðarsdóttir ritari Fæðingaskrár, Ubaldo Benitez Hernand-
ez tölfræðingur og Þóra Steingrímsdóttir fæðinga- og kvensjúk-
dómalæknir.