Læknablaðið - 01.06.2018, Blaðsíða 44

316 LÆKNAblaðið 2018/104
Sigurður Einarsson
Sif Ormarsdóttir
Stefán Haraldsson
Höfundar eru meltingarlæknar og í stjórn Félags
sérfræðinga í meltingarsjúkdómum.
stjorn.fsm@gmail.com
Síðustu misseri hefur fráfarandi land-
læknir, Birgir Jakobsson, margoft tjáð sig
um ristilspeglanir og sagt að of margar
ristilspeglanir séu gerðar á Íslandi og í
engu samræmi við nágrannalöndin. Hann
hefur kallað þetta oflækningar og gefið í
skyn að meltingarlæknar geri ristilspegl-
anir eingöngu til að maka krókinn og
græða á varnarlausum sjúklingum. Hann
hefur nú horfið til annarra starfa og við
tók Alma Möller. Í nýlegu viðtali við
Læknablaðið virðist hún taka undir orð
fyrirrennara síns í starfi og segir kerfið hér
á landi aðgerðahvetjandi að vissu marki.
Það stingi í augu að hér séu gerðar fleiri
ristilspeglanir en í nágrannalöndunum.
Ætla má að stór hluti speglana á Íslandi
sé vegna sjúklingastýrðrar skimunar og
eftirlits með sepum sem finnast og fjar-
lægðir eru í skimunarspeglunum. Víða
erlendis hefur verið skimað fyrir ristil-
krabbameini í nær 20 ár og hafa margar
greinar birst um árangur af skimun til að
lækka dánartíðni af völdum ristilkrabba-
meins. Sumar þjóðir hafa skimað með því
að leita að blóði í hægðum en aðrar með
ristilspeglunum. Grein sem birtist í British
Medical Journal 20151 sýnir að dánartíðni af
völdum ristilkrabbameins í þeim Evrópu-
löndum sem skima fyrir ristilkrabbameini
með ristilspeglunum hefur lækkað mest,
svo sem í Þýskalandi, Austurríki og Sviss.
Sama á við um Bandaríkin þar sem dánar-
tíðnin hefur snarlækkað. Norðurlöndin
standa sig ekki sérlega vel í þessum sam-
anburði.
Mikil umræða hefur verið á sama tíma
á Íslandi um að hefja opinbera skimun fyr-
ir ristilkrabbameini en ekkert hefur gerst.
Dánartíðni af völdum sjúkdómsins hefur
nánast ekkert lækkað hérlendis.2 Ísland er
nú eitt fárra landa í Evrópu þar sem ekki
er virk opinber skimun.
Á hverju ári greinast um 150-170 Ís-
lendingar með ristilkrabbamein. Helm-
ingur þeirra deyr af völdum sjúkdómsins.
Ristilkrabbamein er önnur algengasta
dánarorsök af völdum krabbameina á eftir
lungnakrabbameini. Hegðun sjúkdómsins
er vel þekkt. Flest ristilkrabbamein byrja
sem separ í ristli sem geta svo orðið að
krabbameini. Með því að fjarlægja sepa í
ristilspeglun er hægt að fyrirbyggja sjúk-
dóminn.
Sem betur fer virðist íslenskur almenn-
ingur nokkuð vel upplýstur um gagnsemi
skimunar. Margir leita því til meltingar-
lækna að eigin frumkvæði til þess að
koma í ristilspeglanir til skimunar. Flestir
íslenskir meltingarlæknar fylgja leið-
beiningum frá erlendum stofnunum, svo
sem frá skimunarráði Bandaríkjanna (US
Preventative Task Force).3 Þar er ráðlagt að
skima fyrir ristilkrabbameini með því að
gera stutta eða langa ristilspeglun eða leita
að blóði í hægðum hjá einkennalausum án
áhættuþátta frá 50 ára aldri, oftast til 75
ára aldurs. Svipaðar leiðbeiningar koma
frá þeim Evrópulöndum sem mestum
árangri hafa náð í að lækka dánartíðni af
völdum ristilkrabbameins.
Það er til skammar að Íslendingar
hafi ekki enn hafið skipulagða skimun
af hálfu heilbrigðisyfirvalda fyrir ristil-
krabbameini. Það er með ólíkindum að
bæði núverandi og fyrrverandi landlæknir
gefi opinberlega út yfirlýsingar um að
meltingarlæknar sem fylgja leiðbeining-
um erlendra fagfélaga þeirra landa sem
bestum árangri hafa náð í skimun séu að
stunda oflækningar. Heggur sá er hlífa
skyldi.
Orð hafa ábyrgð. Þegar landlæknir gef-
ur yfirlýsingar um oflækningar getur það
haft þær afleiðingar að þeir sem eru að
hugsa um að leita til læknis hætti við. Jafn-
vel þeir sem eru með einkenni. Við biðjum
því landlækna, fyrrverandi og núverandi,
að stíga varlega til jarðar í þessari umræðu
og kynna sér málið áður en yfirlýsingar
eru gefnar.
Formleg skimun fyrir ristilkrabbameini
hefði átt að hefjast á Íslandi fyrir löngu.
Ristilkrabbamein er algengur sjúkdómur
sem með sameiginlegu átaki væri nán-
ast hægt að útrýma. Félag sérfræðinga í
meltingarsjúkdómum ráðleggur að skima
fyrir ristilkrabbameini með ristilspeglun-
um hjá einkennalausu fólki milli fimm-
tugs og 75 ára. Við skorum á heilbrigðis-
yfirvöld að skoða árangur annarra landa.

Heimildir
1. Ait Ouakrim D, Pizot C, Boniol M, Malvezzi M, Boniol
M, Negri E, et al. Trends in colorectal cancer mortality in
Europe: retrospective analysis of the WHO mortality data-
base, BMJ 2015; 351: h4970.
2. Krabbameinsskrá Íslands.
3. uspreventiveservicestaskforce.org/Page/Document/
UpdateSummaryFinal/colorectal-cancer-screening - maí
2018.
Eru ristilspeglanir til skimunar oflækningar?
Leiðrétting
Í maíhefti Læknablaðsins urðu þau leiðu mistök að nafn Árna Jóns Geirssonar, lyf- og
gigtarlæknis, féll út í upptalningu á meðlimum ICEBIO-hópsins.1 Netútgáfu greinarinnar
hefur verið breytt með tilliti til þessa, laeknabladid.is/tolublod/2018/05/nr/6721
Í ICEBIO-hópnum eru allir gigtarlæknar á Íslandi sem meðhöndla gigtarsjúklinga með
líftæknilyfjum og skrá sjúkdómsframvindu í ICEBIO, án tillits til vinnustaðar, en þeir eru:
Arnór Víkingsson, Árni Jón Geirsson, Björn Guðbjörnsson, Björn Rúnar Lúðvíksson,
Guðrún Björk Reynisdóttir, Gerður Gröndal, Gunnar Tómasson, Helgi Jónsson,
Kristján Erlendsson, Kristján Steinsson, Ragnar Freyr Ingvarsson,
Sigríður Þórdís Valtýsdóttir, Þorvarður Jón Löve og Þórunn Jónsdóttir.

1Björgúlfsson ÞM, Gröndal G, Blöndal Þ, Guðbjörnsson B. Skimun fyrir berklum meðal gigtarsjúk-
linga sem hófu meðferð með TNFα-hemlum á Íslandi 1999-2014. Læknablaðið 2018; 104: 231-5.