Morgunblaðið - 28.06.2018, Qupperneq 41

FRÉTTIR 41Erlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. JÚNÍ 2018
un upplýsinga væri sífellt forgangs-
atriði. „Við erum að prófa það sem
við höfum verið að vinna að. Eru
samskiptakerfi NATO-ríkjanna
örugg og er hægt að tryggja að
upplýsingar sem berast frá NATO
komist örugglega á réttan stað til
réttra aðila? Þetta eru spurning-
arnar sem við viljum svara,“ sagði
Smith.
Prófunin gagnast öllum
Þó að ekki hafi allar NATO-
þjóðirnar tekið beinan þátt í UV 18,
þá gagnast prófunin öllum aðildar-
löndunum að sögn Smiths. „Þær
þjóðir, sem taka þátt, gera það hver
og ein á eigin forsendum. Til dæmis
eru sumar þeirra með útbúnað sem
verið er að prófa, aðrar eru með
talsverðan mann- eða herafla. Það
sama gildir um þetta og ýmsar
NATO-æfingar – allir hagnast á
þessu með einum eða öðrum hætti.“
Að hans sögn var þess betur gætt
á kaldastríðsárunum að allar aðild-
arþjóðir uppfylltu samræmd
NATO-skilyrði. „En síðan slaknaði
á kröfunum. Þjóðir innan banda-
lagsins urðu minna NATO-miðaðar
eftir lok kalda stríðsins.“
Tvær þjóðir sem standa utan
NATO, Svíþjóð og Finnland, tóku
þátt í prófununum. Hafa þær sömu
stöðu og sama aðgang að upplýs-
ingum og aðildarlönd sambandsins?
„Því er fljótsvarað,“ svaraði Smith.
„Nei.“
Fjarstýrðir neðansjávardrónar
Eitt af því sem verið var að prófa
í UV 18 eru smá neðansjávarför,
sem á ensku kallast gliders og hafa
verið kölluð neðansjávardrónar á ís-
lensku. Þeir eru búnir fjölda skynj-
ara, þeim er að öllu leyti fjarstýrt
og NATO notar þá í hernaðar-, eft-
irlits- og rannsóknarskyni. „Við vor-
um t.d. að prófa þessi tæki á milli
Íslands og Noregs. Þá var lokað
fyrir öll samskipti frá þeim og flug-
vélar okkar þurftu að finna þau,“
sagði Smith.
Hann sagði að neðansjávardrón-
arnir gerðu í raun flest það sem kaf-
bátar hafa hingað til gert bæði í
rannsóknarlegum og hernaðar-
legum tilgangi. „Þessi tæki hafa
verið til síðan á 7. áratugnum, en
tækninni, ekki síst samskiptatækni,
hefur fleygt gríðarlega mikið fram
þannig að þau eru sífellt meira not-
uð.“
Dr. Catherine Warner er forstjóri
miðstöðvar NATO fyrir hafrann-
sóknir og -tilraunir (CMRE). Mið-
stöðin var stofnuð árið 1959 og höf-
uðstöðvar hennar eru í La Spezia á
Ítalíu. Dr Warner sagði að fjölmörg
lönd notuðu neðansjávardrónana við
rannsóknir og í hernaðarlegum til-
gangi en sagðist ekki geta staðfest
fjölda þeirra eða um hvaða lönd
væri að ræða.
Ný tækni neðansjávar
Drónarnir geta verið allt að 60
daga í einu í sjó, en þá þarf að
hlaða rafhlöðu þeirra. Hver þeirra
vegur 52 kíló, þeir eru 1,5 metrar á
lengd og þeir komast á um 1.000
metra dýpi. Þeim er ýmist skotið á
haf út í eins konar slöngvivað eða
komið fyrir úr bátum.
Hingað til hafa drónarnir stuðst
við Iridium-tæknina, sem m.a. er
notuð á svæðum þar sem litlir eða
engir fjarskiptainnviðir eru fyrir
hendi, til að taka við boðum um
hvaða verkefni þeir eiga að sinna
og til að senda gögn til NATO í
gegnum gervihnetti. Þeir hafa
þurft að koma upp á yfirborðið á
nokkurra klukkustunda fresti til
þess. En nú hefur verið þróuð ný
tækni fyrir þessi tæki, til stendur
að taka hana í notkun innan
skamms og það mun auka mjög
möguleikana í notkun neðan-
sjávardrónanna. „Hingað til hefur
gagnaflutningur neðansjávar verið
miklum takmörkunum háður.
Hann er mörgum sinnum hægari
en sá sem við almennt þekkjum,“
sagði dr. Warner. „Sú tækni sem
notuð er í lofti og á landi virkar
einfaldlega ekki sem skyldi í
vatni.“
Þessi nýja tækni hefur fengið
nafnið JANUS. Um er að ræða
nokkurs konar þráðlaust net
neðansjávar og í hverjum dróna,
sem býr yfir þessari tækni, verður
nokkurs konar innhringibúnaður
eða módem. Þessi nýja kynslóð
neðansjávardróna getur einnig
verið lengur úti í einu og hægt
verður að hlaða rafhlöðuna á sjó.
Að þessu hefur verið unnið
undanfarin tíu ár og nýverið var
fyrirtækjum og stofnunum sem eru
með starfsemi neðansjávar, eins og
t.d. háskólum og rannsóknarstofn-
unum á sviði hafrannsókna og olíu-
fyrirtækjum, boðið að prófa þessa
tækni. Fyrr á þessu ári samþykktu
NATO-ríkin að JANUS yrði staðl-
að samskiptaform fyrir stafræn
samskipti í vatni og hafi.
Núna á CMRE 3.833neðan-
sjávardróna. Ferðum þeirra er ým-
ist stjórnað frá starfsstöðvum
CMRE í Kaiserslautern í Þýska-
landi og í La Spezia á Ítalíu eða frá
rannsóknarskipinu Alliance, sem er
annað tveggja rannsóknarskipa
CMRE.
Fréttamannahópnum var boðið
að heimsækja skipið í ferðinni, en
það tók þátt í UV 18. CMRE tekur
við gögnunum sem drónarnir safna
og setur þeim jafnframt fyrir verk-
efni sem geta verið af ýmsum toga.
Upplýsingunum sem drónarnir
safna er síðan safnað saman í of-
urtölvu og þannig er staða heims-
hafanna, bæði umhverfisleg og
hernaðarleg, kortlögð. Rannsóknir
á hafi eru afar kostnaðarsamar og
einstök ríki ráða illa við að gera
þær. Niðurstöður rannsókna
CMRE fara í alþjóðlegan gagna-
grunn háskóla og annarra rann-
sóknarstofnana.
„Dull – Dangerous – Dirty“
Í heimi, þar sem smáir neðansjáv-
ardrónar geta skaðað, jafnvel
grandað stærri sjóförum og sjóræn-
ingjar taka fólk og skip í gíslingu og
krefjast lausnargjalds, er sífellt
meiri þörf á gæslu á hafi. Rann-
sóknir CMRE, m.a. með neðansjáv-
ardrónunum, eru mikilvægur liður í
þessari gæslu að sögn dr. Warner.
„Við tölum gjarnan um D-in þrjú
þegar við ræðum um verkefni neð-
ansjávardrónanna,“ sagði dr. Warn-
er. „Það stendur fyrir Dull – Dang-
erous – Dirty (leiðinleg – hættuleg –
óhrein). Þeir sinna verkefnum sem
fólki þættu bæði löng og tilbreyting-
arlaus – hver vill eða getur horft á
sama staðinn sólarhringum saman
án þess að blikka? Stundum þarf að
senda þá á varasama og miður
hreinlega staði, þangað sem við
myndum líklega aldrei senda fólk.“
Alliance Rannsóknarskip CMRE, sem er miðstöð NATO fyrir hafrannsóknir og -tilraunir. Rannsóknir Um borð í Alliance eru rannsóknarstofur og þar starfa vísindamenn víða að.
Alliance, rannsóknarskip CMRE,
Miðstöðvar NATO fyrir hafrann-
sóknir og -tilraunir, er sér-
staklega hannað til að gefa frá
sér sem minnst hljóð, en meðal
þess sem rannsakað er um borð
er notkun hljóðbylgna í hernaði
og rannsóknum. Heimahöfn
skipsins er í La Spezia á Ítalíu
og þar er líka rannsókn-
armiðstöð CMRE.
Áhöfn skipsins er ítölsk og er
það samkvæmt samningi NATO
við ítalska sjóherinn. Um borð í
skipinu eru nokkrar rannsókn-
arstofur, þar starfar jafnan hóp-
ur vísindamanna víða að úr
heiminum og geta þeir verið allt
að 25 talsins. Þegar blaðamanni
Morgunblaðsins og fleiri frétta-
mönnum var boðið um borð í
skipið í síðustu viku var það í
mynni Tromsöfjarðar við Nor-
egsstrendur, en það sigldi síðan
til Tromsö til að sækja þangað
hóp vísindamanna frá ýmsum
löndum.
Alliance hefur tekið þátt í fjöl-
mörgum æfingum og prófunum
á vegum NATO og hafði m.a. það
hlutverk í UV 18 að varpa út og
finna aftur neðansjávardróna.
Fljótandi rannsóknarstofa
ALLIANCE ER RANNSÓKNARSKIP NATOSameiginleg sýn – Unified Vision 2018
1.250 þátttak-endur 10 svið NATO
30 gagnaþjónar notaðir
25 eftirlits- og grein-ingareiningar
17 aðildarþjóðir NATO taka þátt
2 samstarfs-þjóðir
Eikjuvogur 29 - 104 Rvk.
s: 781-5100
Opið: Mán-fim: 12-18
fös: 12-16
SUMAR
2018