Skírnir - 01.09.2005, Blaðsíða 20

fossaleigu tímabilsins og íhlutun hans varðandi leigu á Gullfossi
ber að skoða sem viðbrögð við áhuga útlendinga á að komast yfir
fossinn á sama tíma og fossalögin biðu afgreiðslu Alþingis. En
ýmislegt fleira kemur í ljós í heimildum um Gullfoss, þ.á m. að
frumkvæðið að leigu landstjórnarinnar á fossinum sumarið 1907
kom ekki frá Stjórnarráðinu.
Þáttur ritstjórans
Samkvæmt frásögn Klemensar Jónssonar landritara kom Hannes
Þorsteinsson ritstjóri Þjóðólfs til hans dag einn seinni part ágúst-
mánaðar 1907 og sagði honum að rétt væri að því komið að Tómas
bóndi í Brattholti, sem þá var í bænum, leigði Gullfoss Englend-
ingi að nafni Cooper. Hannes hafði þó getað aftrað því að sögn
Klemensar og gerði gott betur því að hann gerði Tómasi gagntil-
boð, að því er virðist, því það fylgir sögunni að Tómas hafi verið
tilleiðanlegur að leigja landssjóði fossinn til fimm ára fyrir 300 kr.
á ári. Samkvæmt Hannesi lá svo á að afgreiða málið að það þurfti
að útkljá samdægurs, ella fengi Cooper fossinn. Hannes tjáði
Klemens að hann hefði ekki náð í ráðherrann, Hannes Hafstein,
og gerði því bráðabirgðasamning upp á eigin hönd og ákvörðun.42
Markmið landstjórnarinnar með leigu á Gullfossi
Samningur landstjórnarinnar um leigu á Gullfossi tók gildi 31.
janúar 1908 og gilti til 1. september 1912. Stjórnarráðið hafði sem
leigutaki fossins rétt til að nota eða leigja öðrum til afnota vatns-
aflið í fossinum á þann hátt sem því best líkaði og í hvaða tilgangi
unnur birna karlsdóttir250 skírnir
42 ÞÍ Stj.Í. II. Dagb. 2 nr. 880. Hannes ritaði texta á sitt hvort blaðið og skrifaði
Tómas undir sitt eintak þá staddur í Reykjavík 26. ágúst 1907 en Halldór virð-
ist hafa skrifað undir sitt eintak seinna því hann skrifar undir heima á Vatns-
leysu en án dagsetningar. Umboðið hljóðar á þá leið að undirritaður eigandi að
hálfum Gullfossi í Hvítá gefi herra ritstjóra Hannesi Þorsteinssyni í Reykjavík
fullt umboð til að semja fyrir sína hönd við íslensku landstjórnina um leigu á
fossinum til næstu 5 ára frá 1. september n.k. gegn 300 kr. árlegri leigu fyrir all-
an fossinn. Skal allt sem nefndur umboðsmaður (Hannes) gerir í þessu „jafn-
gott og gilt“ og undirritaður eigandi fossins hafi gert það sjálfur.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:52 Page 250