Skírnir - 01.09.2005, Blaðsíða 208

Gunnar leggur hér ríka áherslu á að skilningur Laxness byggist á riti
Tómasar af Kempis, Breytni eftir Kristi, og tengir hann við umfjöllun
Laxness um Jesúgervinginn í formála sínum að Grettissögu. Niðurstaða
Gunnars er skýr:
Kjarni málsins er sá að Ólafur Kárason er maður þjáningar og fegurð-
ar, hvorttveggja eru leiðir hans til að skynja návist guðdómsins og það
gerir hann betur og dýpra en aðrir menn. Hann miðlar hinni björtu ver-
öld hins góða og fagra til þeirra sem búa í myrkri þjáningar og dauða.
Hann er maður upprisunnar þar sem þjáningin fær nýtt inntak (118).
Í Íslandsklukkunni álítur Gunnar að Snæfríður Íslandssól sé ímynd
Maríu guðsmóður. Máli sínu til stuðnings vísar hann til klæðaburðar
hennar og útlits en umfram allt til samhygðar Snæfríðar með smælingjum
(133–134). Tvíhyggjan hjá Laxness beinist í þessu verki að spurningunni
um réttlætið og hve endurskin þess er veikt í veruleikanum (130). Arnas
Arnæus er hugsjónamaður sem fórnar lífinu og gæðum þess fyrir fortíð-
arvarðveislu, hugmyndina um réttlætið og óljósa framtíð. Honum mis-
tekst í allri viðleitni sinni og vegna hugsjónar sinnar. En hann er þó nær
lífinu og veruleika þess en Steinn Elliði. Samlíðanin er meiri.
Í Brekkukotsannáli skipa trúarleg stef aftur mikilvægt hlutverk.
Skáldið lítur um öxl og þjóðfélagsátök „og hugsjónir, draumar og ástir,
eru ekki lengur uppistaðan“ (137). Tilvistarátök og þverstæður hverfa
fyrir sýninni á hið eilífa. Laxness staðsetur hinn heila heim í Brekkukoti,
þar lifa afi og amma sögupersónunnar „í fullkomnu samræmi við náttúr-
una og krefjast einskis af henni fremur en mönnum“ (141). Æðruleysið
og samhljómurinn eru grunntónn verksins. Samlíðanin tekur hér á sig
form þjónustu og umhyggju fyrir náunganum. Fyrirmyndir sögupersón-
unnar eru þær manngerðir sem „láta aðra ganga undan, hvort sem það eru
menn eða skepnur; eigin tilfinningar og hagsmunir koma þar á eftir“
(141). Spennan á milli hugsjónar og veruleika er leyst og færð inn í sam-
skipti fólksins í Brekkukoti. „Fyrir innan hliðið í Brekkukoti er allt gott,
í paradís bernskunnar situr mannúðin í öndvegi“ (142). Áherslan á sam-
hljóm guðlegs og mannlegs í frásögunni kemur hvað skýrast fram í um-
fjölluninni um hinn eina sanna tón (144). Umræðan um hann snýr ekki að
tónlistinni heldur er tónninn tákn þess sem mestu skiptir í lífi mannsins
(146). Gunnar telur að tónninn sé samnefnari fyrir guðdóminn og bend-
ir á tengsl hans við ljósið í því samhengi. „Tónninn er eins og ljósið: hvort
tveggja flytur manninum skilaboð frá heimi fegurðarinnar“ (147).
Hér gætir aftur í verki Halldórs áhrifa tvíhyggjunnar. Þjáningunni er
hér þó ekki gerð eins róttæk skil og áður í verkum Laxness. Hún er not-
sigurjón árni eyjólfsson438 skírnir
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 438