Skírnir - 01.09.2005, Blaðsíða 37

Ríkissjóður kaupir Gullfoss
Ríkissjóður keypti Gullfoss í byrjun fimmta áratugarins og voru
kaupin staðfest með afsali árið 1945.106 Áður höfðu eigendur
Gullfoss veitt alþingismönnunum Bjarna Bjarnasyni skólastjóra á
Laugarvatni og Jörundi Brynjólfssyni í Skálholti fullt umboð fyrir
sína hönd til að selja ríkisstjórn Íslands Gullfoss „fyrir það verð
sem um semur milli þeirra og ríkisstjórnarinnar“.107 Í annað sinn
í sögunni höfðu eigendur Gullfoss veitt umboð til að ráðstafa
fossinum en í hið fyrra sinn var slíkt umboð veitt Hannesi Þor-
steinssyni ritstjóra, eins og áður gat.
En hvers vegna keypti ríkissjóður Gullfoss? Sveinn Björnsson
forseti sagði í endurminningum sínum að ríkissjóður hefði eignast
Gullfoss, að því er honum skildist „í því skyni að varðveita hann,
eins og hann er, sem fagurt náttúrufyrirbrigði“.108 Kaup á Gull-
fossi voru hins vegar ekki rædd út frá því sjónarmiði á Alþingi
1938. Reyndar spunnust engar umræður um kaup á fossinum en
þeirra var þó stuttlega getið í framsögu um breytingartillögur við
frumvarp til fjárlaga fyrir árið 1939 þar sem m.a. bættist við heim-
ild til kaupa á fossinum, ef um semdist við eigendur.109 Sagði
framsögumaður, Bjarni Bjarnason, 2. þingmaður Árnesinga, að
ríkið ætti að eignast Gullfoss til að koma í veg fyrir að útlending-
ar keyptu fossinn „en það væri mjög leitt, ef slíkt náttúruundur
kæmist í hendur útlendinga“. Taldi Bjarni ekki útilokað að sú saga
gulls ígildi 267skírnir
106 ÞÍ Dóms- og kirkjumálaráðuneytið. 2002–B/1652/2. Yfirlýsing eiganda eign-
arhluta jarðanna Tungufells og Jaðars, dags. 3. des. 1941. Yfirlýsing eiganda
Brattholtshluta fossins, dags. 7. maí 1942. ÞÍ E 67. Afsal, dags. 12. des. 1945.
107 ÞÍ Dóms- og kirkjumálaráðuneytið. 2002–B/1652/2. Yfirlýsing eigenda
Tungufells, Árna Jónssonar og Guðna Jónssonar, undirritað í votta viður-
vist, dags. 27. mars 1940. Yfirlýsing eiganda Brattholts, Einars Guðmunds-
sonar, undirritað í votta viðurvist, dags. 22. mars 1940. Þegar árið 1938
höfðu þeir bændur á fyrrnefndum jörðum veitt Bjarna og Jörundi umboð til
að ganga frá sölu á fossinum til ríkisins fyrir sína hönd, ef samningar
tækjust. Sjá: ÞÍ Dóms- og kirkjumálaráðuneytið. 2002–B/1652/2. Bréf til
dómsmálaráðuneytisins frá Bjarna Bjarnasyni og Jörundi Brynjólfssyni,
dags. 17. des. 1938.
108 Sveinn Björnsson, Endurminningar, bls. 76.
109 Alþingistíðindi A 1938, þskj. 400, bls. 605. Alþingistíðindi B 1938, d. 104.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:53 Page 267