Skírnir - 01.09.2005, Blaðsíða 199

ist í frummynd sinni, en það er alls ekki dautt. Það ber öll merki um bar-
áttu og styrk. Húsið endurspeglar styrkleika þegar átök eru sýnileg. Með-
an önnur svipuð hús hafa breyst í rústir einar trónir þetta enn á sínum hól,
eins og bent er á í textanum (101). Ábúandinn stendur fyrir framan ríki
sitt með vindinn í hárinu og einmitt þarna renna maður og hús í eitt, með
sameiginlegan styrk, langlífi og ásýnd. Það er óneitanlega háleit sýn eða
svo vitnað sé í Burke: „áhrifin af hrjúfu og brotnu yfirborði sýnast
sterkari en ef það er slétt og pússað.“20 Og þótt Burke hafi verið að lýsa
háleitri byggingu þá á þetta ekki síður við um manninn. Bachelard segir á
sambærilegan hátt að húsið verði mennskt þar sem við gefum því mann-
lega eiginleika. Það sé orðið að manni sem verndar og skýlir og stendur
gegn storminum: „Húsið öðlast líkamlegan og siðferðislegan styrk
mannslíkamans“.21
Þegar hugað er að hinu háleita nægir ekki að ganga út frá samruna
manns við náttúru en líta á mannabústaði sem andstæðu náttúrunnar. Þar
sem maður er, þar er skjól, hvort sem það er hellir eða hús. Því er manna-
bústaður ekki aðskotahlutur í náttúrunni heldur raunhæfur hluti um-
hverfisins. Þessi afstaða breytist ekki þótt maðurinn loki sig inni í skjól-
inu frá óblíðri náttúrunni. Maðurinn og húsið eru samt umvafin náttúru-
öflunum. Þessu er á nokkuð annan veg farið inni í borg, þar sem náttúr-
an – a.m.k. í hefðbundnum skilningi – er fyrir utan borgarmörkin en síð-
ur í kringum húsið sjálft. Sjónarhorn sögumanna er úr borginni, þéttbýl-
inu. Það fer um þá hrollur af hrifningu, ef svo má segja. Og eins og áður
sagði býr hið háleita í augum sjáandans.
Sú háleita mynd sem mannabústaðurinn fær í bókinni vekur í okkur
flestum drauminn um að hverfa frá ys og þys þéttbýlisins og dvelja í kofa
langt úti í óspilltri náttúrunni. Eftir því sem borgin þrengir að, þeim mun
meira ágerist rómantísk hugsun um litla kofann.22 Í þessum draumi leyn-
ist tælandi áskorun til nútímamannsins sem er háður neyslusamfélaginu
og áskorun til hins villta í manninum. Ekki ólíkt þeirri hugsun að hægt sé
að komast lífs af einn úti í náttúrunni og byggja sitt eigið skjól.23 Í þessu
felst sannfæring um að vera ekki fangi stórborgarinnar. Heimsóknir í af-
skekktar sveitir landsins kitla þennan dagdraum. Þarna finnst lesandanum
hann færast nær rótum íslensku þjóðarinnar og fólki sem virðist ekki
íslendingar 429skírnir
20 Burke: tilvitnað rit, bls. 72. Þýð. greinarhöf.
21 Bachelard: tilvitnað rit, bls. 46. Þýð. greinarhöf.
22 Bachelard: tilvitnað rit, bls. 31–32.
23 Bachelard: tilvitnað rit, bls. 71. Hann ræðir þetta með samlíkingu við skáld-
sagnapersónuna frægu Róbinson Krúsó.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 429