Skírnir - 01.09.2005, Blaðsíða 192

Oft er manni líkt beint við þjóðsagnaverur eða náttúru. Sögumenn ganga
út frá því að þarna finnist rætur þjóðarsálarinnar, frummyndin.
Í orðræðu Íslendinga er algengt að finna samsvörun í persónuleika
fólks við náttúru eða veðurfar. Á 18. öld mótaði franski heimspekingur-
inn Montesquieu kenningu sem kennd hefur verið við loftslagið. Þar var
því haldið fram að blíð náttúra skapi blíðlynt og latt fólk en hörð náttúra
fæði af sér hörkutól og dugnaðarforka.15 Þótt þessi hugmynd teljist frem-
ur fjarstæðukennd í dag loðir hún samt við orðræðuna og þjóðarímynd
Íslendinga.
Unnur, sögumaður bókarinnar, nýtir sér þetta í persónulýsingum.
Eftirfarandi textabrot úr kaflanum um Hraunfólkið er gott dæmi:
Sjálfri finnst mér Sverrir minna svolítið á fjallið sem hann býr við.
Prúður og hógvær dags daglega, hlýlegt bros í augum undir silfurhvít-
um kollinum en afskaplega dulur. Og sjálfsagt getur hann gosið þeg-
ar svo ber undir. Kannski er Sverrir lifandi dæmi um persónu sem um-
hverfið hefur mótað (149–153).
Annað dæmi er Bóndakonan sem sýnir jafnvel betur hve áhrifarík þessi
einfalda aðferð er. Á ljósmynd er hún með tvö lömb í fanginu, hálf
feimnisleg en með stolt ljósmóðurinnar í augnaráðinu. Inni í húsinu sést
hún standa í hlédrægri stöðu í dyragætt á útjaðri myndarinnar. Allt yfir-
bragðið er milt og vitnar ekki um neina háleitni en lokaorðin snúa sjón-
um lesandans aftur inn í háleita ævintýrið, þar sem sagt er að þessi kona
hafi „yfir sér ró og tign jökulsins sem hún hefur búið undir alla tíð“
(165). Hér er átt við Snæfellsjökul sem er umvafinn dulúð og ævintýra-
ljóma. Því skírskotar mýkt persónulýsingarinnar til hinnar háleitu nátt-
úru sem gnæfir yfir aldraðri konunni. Sögumaður breytir feimni í tign-
arlega ró.
Áherslan í texta er mun meira á upplifunina á ytra umhverfi persóna
en því innra. Sögumaður reynir líf heimamanna á sjálfum sér, fer t.a.m. á
selaveiðar með bræðrunum á Dröngum eða klífur fjöll með Hannesi
ferðabónda, eða fær að heyra þjóðsögu um náttúruna í kring.
linda ásdísardóttir422 skírnir
15 Bjarni Guðnason gerir loftslagskenningunni skil í grein sinni „Bjarni
Thorarensen og Montesquieu.“ Afmælisrit Jóns Helgasonar. Ritstj. Jakob
Benediktsson o.fl. Reykjavík 1969, bls. 34–47. Hann ræðir einna helst áhrif
kenningarinnar á karlmannlegan og háleitan skáldskap Bjarna Thorarensens.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 422