Skírnir - 01.09.2015, Page 13

313hið nýja ísland eftir hrunið
Augljóst var að Ólafur Ragnar taldi að örlög lýðveldisins hvíldu
á hans herðum. Stjórnvöld þyrftu að veita forystu um endurreisn
lýðveldisins, gerð nýs sáttmála á milli ráðamanna og fólksins. Ekki
síst þyrfti ný ríkisstjórn að vinna í þeim anda. Til að tryggja að svo
mætti verða birti forsetinn opinberlega fjögur skilyrði sem hann
taldi brýnt að hafa hugfast við myndun nýrrar ríkisstjórnar:7
1. Vinna yrði að því að skapa samfélagslega sátt og búa þannig
um hnútana að fólk gengi til starfa á friðsaman og öruggan
hátt.
2. Unnið yrði skjótt að farsælli lausn á þeim vandamálum sem
blöstu við íslenskum fjölskyldum og fyrirtækjum.
3. Boðað yrði til þingkosninga.
4. Fundinn yrði farvegur fyrir þá umræðu að lagfæra eða semja
nýja stjórnarskrá eða að stofna nýtt lýðveldi.
Þegar í stað hófust miklar umræður og deilur um valdsvið forsetans.
Prófessor í stjórnskipunarrétti fullyrti að aldrei áður hefði forseti
Íslands lagt stefnumál fyrir verðandi ríkisstjórn og „fáheyrt að for-
seti hafi frumkvæðisrétt að því að móta stefnuna, t.d. að það eigi að
endurskoða stjórnarskrána“. Sami prófessor taldi einnig að forseti
Íslands skildi ekki ákvæði stjórnarskrárinnar um þingrof; frum -
kvæðis réttur til þingrofs „er að öllu leyti hjá ráðherra, ekki hjá for-
seta. Það er alveg ótvírætt …“8
Nú blasti við hversu óljós stjórnarskráin er — ekki síst varðandi
skiptingu valds og ábyrgðar á milli hinna tveggja skipstjóra þjóðar-
skútunnar, forseta Íslands og forsætisráðherra. Ekki skilgreinir
stjórnarskráin heldur stöðu ráðherra í ríkisstjórn sem hafði sagt af
sér en sat formlega áfram.
Ólafur Ragnar lét slíkar stjórnarskrárdeilur og lagaþrætur sem
vind um eyru þjóta. Lagatúlkanir biðu betri tíma en verkin voru
látin tala. Fljótt og örugglega gekk að mynda nýja ríkisstjórn og 1.
febrúar tók við samstjórn Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar
skírnir
7 „Forseti lagði línurnar“ 2009; „Forsetinn útvíkkar vald sitt“ 2009.
8 Hér er vitnað til orða Bjargar Thorarensen prófessors við Háskóla Íslands í
fréttaskýringargreininni. „Forsetinn útvíkkar vald sitt“ 2009.
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 313