Skírnir - 01.09.2015, Page 52

forseti Íslands við mælikvarða sem áttu sér sterka stoð í ákvæð -
um stjórnarskrárinnar og yfirlýsingum þingmanna á Al þingi við
tilurð hennar. Mikilvægasta skilyrðið var að forseti beitti 26. gr.
stjórnarskrárinnar þegar um var að ræða gjá milli þings og
þjóðar. Þar með stuðlar beina lýðræðið að styrkingu fulltrúa -
lýðræðis. Alþingismenn reyna að gæta þess í löggjafarstarfi sínu
að ekki skapist gjá á milli þingvilja og þjóðarvilja. Ella grípi for-
setinn til 26. gr. stjórnarskrárinnar og vísi samþykktum lögum
Alþingis í þjóðaratkvæði. Ólafur Ragnar vék frá fyrri mæli-
kvörðum árið 2011 og neitaði að undirrita lög sem mikill meiri-
hluti þingmanna hafði samþykkt og ríflegur meirihluti kjósenda
var fylgjandi. Forsetinn tók sér vald til að túlka lýðveldisstjórn-
arskrána þannig að forseta Íslands sé nánast skylt að neita að
staðfesta lög sem Alþingi hefur samþykkt — einungis að því til-
skildu að a.m.k. fimmtungur kosningabærra manna óski eftir
þjóðaratkvæðagreiðslu. Þar með hindraði forsetinn að sáttagjörð
stjórnarflokkanna og stærsta stjórnarandstöðuflokksins næði
fram að ganga. Forseti Íslands kom þannig beinlínis í veg fyrir
að fulltrúalýðræðið virkaði og tækist að leysa Icesave-deiluna. Í
staðinn héldu átakastjórnmálin innreið sína að nýju — og standa
enn.
Að baki málefnaáherslum Ólafs Ragnars Grímssonar eru að mínu
mati djúpstæðar mótsagnir:
— Forseti Íslands áskilur sér rétt til að reka eigin sjálfstæða ut-
anríkisstefnu — jafnvel gegn utanríkisstefnu sem meirihluti
Alþingis hefur mótað með lýðræðislegum hætti.
— Forseti Íslands áskilur sér rétt til að nýrrar túlkunar á stjórn-
arskrá lýðveldisins, breyta ákvæði um málsskotsrétti forseta
(26. gr.) í sjálfvirkt ákvæði um rétt fólks til þjóðaratkvæða -
greiðslna um lög sem Alþingi hefur samþykkt. Forseta Ís-
lands sé nánast skylt að fallast á allar slíkar óskir í mikil -
vægum málum.
Fyrirmyndarlýðveldi Ólafs Ragnars Grímssonar virðist því vera
stjórnskipun þar sem Alþingi og ríkisstjórn búa við virkt aðhald
352 svanur kristjánsson skírnir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 352