Skírnir - 01.09.2015, Page 125

425hlutgerving og kynþáttaflokkanir
á stall jafnframt því sem hún var skilgreind sem hluti af fortíðinni
(Gunnar Karlsson 1995: 43–44). Þessi þrá eftir viðurkenningu — að
vera staðsettur á réttan hátt — sem hvílir við hliðina á óttanum við
að vera það ekki, endurspeglar ákveðið stigveldi sem er nátengt hug-
myndum um réttindi einstaklinga og mannvirðingu.
Í þessari grein ætla ég að fjalla um þessa flóknu stöðu Íslendinga
fyrr á öldum í heimskerfi kynþáttafordóma og ofbeldis út frá ljós-
myndum Ólafar Nordal á afsteypum sem gerðar voru af Íslend-
ingum um miðja 19. öld. Sýning Ólafar var upphaflega sett upp í
Listasafni Íslands árið 2012 og samanstendur í raun af ljósmyndum
úr tveimur söfnum, annarsvegar Musée Islandique afsteypusafninu
sem er viðfangsefni þessarar greinar og lífsýnasafni sem nefnist Das
Experiement Island. Afsteypurnar voru gerðar í tilefni af leiðangri
prinsins Jérôme Napoléons til Íslands árið 1856. Myndir Ólafar af
Íslendingum sem sýningargripum dregur jafnframt Ísland fram sem
hluta af alþjóðlegu samhengi og minna á þá afmennskun sem vís-
indaleg flokkun fortíðarinnar fól í sér, en flokkunin verður kannski
sérlega áleitin þegar það erum „við“ sem erum undir smásjánni. Í
greininni vík ég að stærra samfélagslegu samhengi sýningar Ólafar
og afmennskuninni sem hún minnir á, svo og flókinni stöðu Íslands
á 19. öld og við upphaf þeirrar tuttugustu. Eftirlendufræðin draga
athygli að þversagnakenndu samspili fortíðar og nútíðar (Dirks
1992; Stoler 2008), og á Norðurlöndum hafa áhrif eftirlendufræða
meðal annars endurspeglast í áherslum á að draga fram í dagsljósið
drauga fortíðar og tengsl Norðurlandanna við kynþáttahyggju og
nýlendustefnu fyrri tíma (Kristín Loftsdóttir og Jensen 2012: 1;
Mulinari, Keskinen, Irni og Tuori 2009: 1–2).
Ljósmyndir Ólafar af afsteypum fyrri tíma hvetja okkur þó jafn-
framt til þess að skoða fjölþættar og nýjar birtingamyndir af flokk-
unum fólks undir stöðluðum merkimiðum í nýju skipulagi heims -
ins. Hún vekur áleitnar spurningar um almenna smættun einstak-
linga í neysluvöru af einhverju tagi, spurningar sem varða söfnun
upplýsinga um einstaklinga og hvernig þeir eru bútaðir niður í gögn
sem fyrirtæki geta nýtt sér á einhvern hátt.
skírnir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 425