Skírnir - 01.09.2015, Page 132

í Evrópu að því leyti að hreyfing einstaklinga úr einni stétt í aðra var
mikil (Gunnar Karlsson 1995: 53). Ein afsteypan sem Ólöf Nordal
fangar á ljósmynd er af Bjarna Jónssyni, rektor Latínuskólans í
Reykjavík frá árinu 1851. Bjarni hafði ferðast víða, lært í Kaup-
mannahöfn, hann talaði bæði góða ensku og frönsku (Æsa Sigur-
jónsdóttir 2000: 30) og að sumu leyti má líta á hann sem heims -
borgara þess tíma. Þegar Jérôme Napoléon hafði viðkomu á Íslandi,
var Bjarni Jónsson fararstjóri prinsins, en hann hafði áður farið til
Frakklands þar sem teknar voru af honum ljósmyndir árið 1845 í
tengslum við myndaröð um kynþætti heimsins.4
Myndir Ólafar draga mjög skýrt fram hversu persónulegar þessar
afsteypur voru, svo og það hvernig einstaklingurinn er bútaður niður
í afmarkaða líkamsparta. Framsetning Ólafar á afsteypum af brjóst -
um tveggja kvenna kallar fram samspil þessarar hlutgervingar og
nánd við raunverulega einstaklinga. Það er líklega ekki tilviljun að af-
steypurnar af brjóstunum eru af tveimur konum sem höfðu mjög
lága stöðu á þeim tíma. Í anda feminískra kenninga má hér minna á
mikilvægi kvenlíkamans til að sýna á táknrænan hátt yfirráð — ekki
aðeins karla yfir konum heldur ákveðinna ríkja eða hópa yfir öðrum.
Áður var minnst á hlutverk ljósmynda og póstkorta sem hluta af vís-
indalegri söfnun og skrásetningu á ólíkum kynþáttum (Æsa Sigur-
jónsdóttir 2000: 1999) og talar ljóðskáldið Malek Alloula (1986) til
dæmis um það í bók sinni The Colonial Harem að póstkort hafi
verið þáttur í að undirstrika yfirráð Frakka í Alsír með því að sýna
á næstum kæruleysislegan hátt yfirráð franskra karla yfir líkömum
alsírskra kvenna. Á mörgum póstkortum af líkama þessara kvenna
og stúlkna má sjá hversdagslegar eða spaugilegar athugasemdir sem
gera konurnar nánast að ómerkilegum neysluvarningi franskra karl-
manna.5 Um ræða Alloula er þannig í samræmi við ábendingu margra
annarra fræðimanna sem hafa sýnt fram á hvernig ásýnd og líkamar
kvenna standa oft sem táknmyndir þjóðanna í heild. Konur sem
432 kristín loftsdóttir skírnir
4 Þetta kemur fram í umræðu Æsu Sigurjónsdóttur (2000: 34) um Bjarna.
5 Þó má hafa í huga að ef póstkortin báru aðeins í sér örstutta kveðju mátti senda
þau fyrir hálft gjald sem átti kannski einnig þátt í því hve stuttur textinn var
(DeRoo 1998: 150).
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 432