Skírnir - 01.09.2015, Page 150

tómarúm í menningu sem hafði glatað öðrum átrúnaði. Til að skilja
það þarf að horfa til atburða í stjórnmálasögu áranna frá seinna
stríði og fram á áttunda áratug síðustu aldar.
Atburðir í stjórnmálasögu frá seinna stríði til 1977
Það er álitamál hvenær sá mannréttindabolti nútímans sem tók að
stækka að ráði um 1977 byrjaði fyrst að rúlla. Stundum er sagan
sögð þannig að honum hafi verið velt af stað úti fyrir strönd
Nýfundnalands árið 1941 (Lauren 2011: 139). Þar hittust leiðtogar
Bretlands og Bandaríkjanna, Franklin D. Roosevelt og Winston
Churchill, um borð í herskipi og sammæltust um yfirlýsingu í átta
liðum sem jafnan er kölluð Atlantshafsyfirlýsingin (Atlantic Char-
ter). Hún var tilraun til að þjappa andstæðingum öxulveldanna
saman um uppbyggilega stefnu og leggja drög að skipan heimsmála
að stríði loknu. Í byrjun næsta árs, 1942, hittust svo fulltrúar 26
ríkja í höfuðborg Bandaríkjanna og undirrituðu stuðning við
meginatriði Atlantshafsyfirlýsingarinnar. Þessi yfirlýsing gaf fyrir-
heit í anda mannréttinda þar sem talað var um að fólk í öllum
löndum ætti að vera frjálst undan ótta og skorti (Atlantshafsbanda-
lagið 2009).
Með Atlantshafsyfirlýsingunni og fleiru sem þeir létu frá sér fara
á árum seinni heimstyrjaldarinnar reyndu leiðtogar bandamanna að
greina sig sem mest frá öxulveldunum, meðal annars með tali um
mannhelgi og gildi kristinnar trúar. Þetta hafa þeir vafalítið gert til
að stappa stálinu í landa sína. Ólíklegt er að Churchill hafi búist við
að fyrirheit bandamanna yrðu, að stríði loknu, vatn á myllu þeirra
sem vildu að nýlendur fengju sjálfstæði. Það er líka hæpið að Roose-
velt hafi áttað sig á þýðingu þeirra fyrir réttindabaráttu blökku-
manna. Leiðtogar bandamanna sem bentu á það, andstæðingum
sínum til hnjóðs, að þeir mismunuðu fólki eftir ætt og uppruna,
höfðu ekki allir úr háum söðli að detta. En aðstæður í stríðinu
kölluðu á yfirlýsingar sem höfðu ýmiss konar áhrif síðar (Lauren
2011: 154). Þegar Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar að stríði
loknu nýttust þessar yfirlýsingar meðal annars þeim, sem vildu að
samtökin gerðu réttindaskrá fyrir allt mannkyn. Þær gögnuðust líka
450 atli harðarson skírnir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 450