Skírnir - 01.09.2015, Qupperneq 162

nær að alþjóðleg mannréttindi, eins og þau hafa þróast frá lokum
seinni heimsstyrjaldarinnar, séu ein tilraun af mörgum til að svara
því með hverjum hætti allir menn eru jafningjar: Hvað er það sem
við höfum til jafns þrátt fyrir ólíkar gáfur og misjafnt gengi?
Nytjastefnan sem Jeremy Bentham setti fram fyrir rúmum tveim
öldum var annað svar við spurningunni um það með hverjum hætti
menn eru jafnir. Meginhugsunin í þeirri kenningu er að siðferði
snúist um að lágmarka samanlagða kvöl og hámarka samanlagða
hamingju eða farsæld allra sem geta fundið til. Samkvæmt henni eru
menn ekki jafningjar vegna lista af réttindum sem allir hafa til jafns,
heldur vegna þess að hamingja allra er jafn mikils virði. Nytja-
stefnan er að sumu leyti andstæð þeirri hugsun að til séu ófrávíkj-
anleg siðferðileg réttindi, enda gerir hún ráð fyrir að ef það að virða
rétt eins leiðir til mikilla þjáninga eða óhamingju fyrir aðra, þá verði
sá réttur að víkja. Nytjastefnumenn geta bent á það máli sínu til
stuðnings að jafnvel þótt ferðafrelsi sé mikilvægt og talið til mann-
réttinda þá sé réttmætt að neyða mann í sóttkví ef líkur eru á að
hann breiði út hættulegan smitsjúkdóm. Í tilvikum sem þessum
víkur réttur einstaklings fyrir velferð fjöldans án þess að jafnrétti
allra manna sé hafnað.
Hér hef ég tekið nytjastefnu sem dæmi. Möguleikarnir eru fleiri
enda eru flestar helstu siðfræði- og stjórnspekikenningar nýaldar
öðrum þræði einhvers konar svar við spurningunni um með hverj -
um hætti allir menn eru jafningjar. Hugsunin á bak við alþjóðlega
samninga um mannréttindi eru ekki eini kosturinn heldur einn af
mörgum. Þessi hugsun er ekki sett fram sem fræðikenning þar sem
hugtök eru útskýrð eða skilgreind heldur með loðnu orðalagi póli-
tískra málamiðlana. Fyrir vikið er fremur erfitt að gagnrýna hana
með sanngjörnum hætti, að minnsta kosti ef sanngirni krefst þess að
jafnan sé fundin skynsamlegasta möguleg túlkun. Ég vona samt að
ég víki ekki frá kröfum um sanngirni þó að ég eigni mannréttinda-
samningum seinni ára tvö einkenni:
1. Þeir lýsa mannréttindum eins og þau séu bæði óháð aðstæðum og
hafi mjög ríkan forgang, séu jafnvel ófrávíkjanleg.
2. Þeir tilgreina mikinn fjölda mannréttinda.
462 atli harðarson skírnir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 462