Skírnir - 01.09.2015, Blaðsíða 185

485mánasteinn í grimmdarleikhúsi
börn. Leikritið varð strax vopn í höndum femínista og vakti miklar
deilur um feðraveldi og kvennakúgun. Breskir gagnrýnendur lýstu
leikritið sjálft sjúkt og í leiðara eins Lundúnablaðsins kallaði rit-
stjórinn leikritið „viðbjóðslegt sár sem ekki hefur verið bundið um
… Holdsveikrahæli með öllum dyrum sínum og gluggum upp á gátt
… markmið leikritsins að sýkja nútímaleikhúsið eftir að hafa
sprautað pestarveirunni í sjálfa sig í örvilnan.“ Annar gagnrýnandi
sagði: „Leikhúsinu hefur verið breytt í sjúkrahús.“13 Haft er eftir
hinni frægu, ítölsku leikkonu Eleanoru Duse að aðeins eitt geti
orðið til bjargar hinu sýkta leikhúsi: „Til að bjarga leikhúsinu
verður það að farast, leikararnir og leikkonurnar verða öll að deyja
úr pestinni. Þau hafa eitrað andrúmsloftið og gert listina ómögu-
lega“ (Garner 2006: 8).
Leikhúsið og læknisfræðin voru orðin bandamenn í því tilliti að
athygli beggja beindist að líkamanum „samskiptum mannlegrar lík-
amsstarfsemi og umhverfis, tengslum þess sem er fyrir innan og
fyrir utan, þess sem er sjáanlegt og þess sem er falið innan líkamans,
því sem skilgreinir einstaklingsbundna og samfélagslega sjúkdóma“
(Garner 2006: 4). Listamenn gátu ekki annað en skrifað um þessa
nýju orðræðu, þennan nýja sannleika um mannskepnuna og sam-
félagsleg áhrif hans. Tsjekov samdi Vanja frænda (1897) í skugga
farsóttarinnar 1894, Octave Mirbeau skrifaði Pestargemlinga (L’épi-
démie) 1904 og í Kaupmannahöfn sat hinn ungi Jóhann Sigurjóns-
son og samdi Doktor Rung (1905). Dr. Rung segir einmitt frá
ungum lækni sem dreymir um að uppgötva bóluefni gegn berklum.
Hann notar sjálfan sig sem tilraunadýr, sýkir sig og reynir svo að
lækna sig með bóluefninu en mistekst. Rung telur sjálfan sig mann-
kynsfrelsara og hugsjónamann en í raun er hann haldinn stór-
mennskubrjálæði eins og Galdra-Loftur, viljinn til valda knýr hann
áfram en líkaminn verður honum að falli. Tími hinnar yfirskilvitlegu
fegurðar sem Eleanora Duse hefur trúlega haft í huga var liðinn.
skírnir
13 Garner 2006: 7. Eins og sjá má vantar ekki myndmálið þar sem „smitið“ er
miðlæg myndhverfing. Franskir afbrotafræðingar settu fram kenningar um að
stjórnleysingjar dreifðu hugmyndum sínum eins og sýklum sem fjölguðu sér í
heilum úrkynjaðra Frakka. Stjórnleysið væri þannig lýðheilsuvandamál fremur
en pólitík.
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 485