Jökull - 01.06.2000, Síða 44

Surface and bedrock topography of Mýrdalsjökull
ÁGRIP
Yfirborð og botn Mýrdalsjökuls: Kötluaskjan,
gosstöðvar og rennslisleiðir jökulhlaupa
Mýrdalsjökull er fjórði stærsti jökull landsins, 1300-
1500 m hár, alls um 600 km

að flatarmáli (1. mynd).
Hann hylur eina virkustu megineldstöð landsins, sem
gosið hefur 20 sinnum frá landnámstíð, svo að átján
sinnum hafa jökulhlaup fallið niður Mýrdalssand og
tvisvar til Sólheimasands. Fyrir 1600 árum féll hlaup
norðvestur í Markarfljót.
Fyrstu kort af Mýrdalsjökli voru gerð af danska
herforingjaráðinu 1904-1907 (suðurhluta) og 1937-
1938 (meginjöklinum) í mælikvarða 1:100.000. Þau
voru gerð eftir skámyndum, sem teknar voru úr flug-
vélum og var ekki ætlað að sýna nákvæma hæð held-
ur lögun jökulyfirborðsins. Fyrsta kortið sem studdist
við landmælingar á sjálfum jöklinum vann Steinþór
Sigurðsson árið 1943. Næstu kort voru gerð af korta-
stofnun bandaríska hersins, U.S. Army Map Service,
í mælikvarða 1:50.000. Hæðarlínur við jökulsporðinn
voru fundnar af loftmyndum frá 1945-46 en ofar á
jöklinum voru þær eins og á kortum Dananna. Þessi
kort sýndu aðaldrætti í lögun jökulsins, skriðjökla og
dæld í miðjum jökli sem afmarkaðist af Háubungu og
Goðabungu. Reyndar lýsti kort Steinþórs Sigurðsonar
best skörpum brúnum bungnanna.
Könnun á þykkt Mýrdalsjökuls og landslagi und-
ir honum hófst 1955 með jarðsveiflumælingum, sem
sýndu 300-400 m þykkan ís í 9 punktum á hájöklin-
um. Árið 1977 var 500-600 m ísþykkt mæld með ís-
sjá í nokkrum sniðum á sömu slóðum. Staðfestu allar
þessar mælingar hugmyndir manna um að askja væri
undir jöklinum.
Kort af yfirborði og jökulbotni. Vorið 1991 var
gerður leiðangur á Mýrdalsjökul til þess að kortleggja
yfirborð og botn hans svo og rennslisleiðir íss og vatns
niður að jökulsporði og jökulám. Mikilvægur þáttur
í þessu verki var könnun á eldstöðvum undir jöklin-
um og mat á því hvert jökulhlaup geta fallið við gos
undir honum. Hæð jökulyfirborðsins var mæld með
nákvæmum lofthæðarmælingum og þykkt hans með
íssjá (2. og 3. mynd).
Fyrstu kort af Mýrdalsjökli sem lýsa af nákvæmni
yfirborði (4. mynd) og botni (5. mynd) hans sýna
að undir sunnanverðum jöklinum er mikil megineld-
stöð með hringlaga grunnfleti. Eldstöðin 30-35 km
að þvermáli í 200 m hæð og rís upp í 1300-1380 m
hæð. Bogadregnir hryggir við Háubungu, Goðabungu
og milli Entu og jökulskersins Austmannsbungu (3.
mynd) umlykja 650-750 m djúpa öskju megineld-
stöðvarinnar, sem nær niður í um 650 m hæð. Innan
sporöskjulaga barmanna er um 100 km

svæði með 14
km langás, í stefnu SA til NV og 9 km skammás, frá
SV til NA. Munur á landslagi á öskjubotninum sitt-
hvoru megin við langásinn gæti endurspeglað fram-
leiðslu gosefna eftir að eldstöðin huldist ís. Í norðaust-
urhluta öskjunnar er 25 km

flötur neðan við 800 m
og botninn er lægri og flatari en í suðvesturhlutanum.
Þó er röð NNV-lægra tinda sem gætu verið gígar, um
2 km innan við austurbrún öskjunnar. Í hinum óslétta
og hálendari suðvesturhluta eru hryggir og stakir tind-
ar sem ná yfir 1100 m hæð en dældir umhverfis þá
ná niður fyrir 750 m. Um 3 km langur hryggur ligg-
ur til NNV frá austurhluta Háubungu og 5 km langur
hryggur liggur austur frá Goðabungu. Um 3 km norð-
an við Háubungu er stakur hryggur í stefnu A-V sam-
síða öskjubörmunum.
Nokkur jökulsorfin skörð eru í öskjubörmunum.
Um þau gætu fallið jökulhlaup frá lónum á jarðhita-
svæðum og við gos undir jöklinum. Lægsta skarðið
er í um 740 m hæð milli Háubungu og Kötlukolla
og snýr suðaustur að Kötlujökli. Þótt hæð annarra
skarða hafi ekki verið könnuð nákvæmlega má ætla
að Sólheimajökull falli um 1050 m hátt skarð milli
Háubungu og Goðabungu og hæð skarðs við Entujök-
ull sé um 1100 m. Einnig er skarð að Sandfellsjökli.
Norðaustan við Austmannsbungu er 200-250 m djúpt
og 1.5 km breitt V-laga gljúfur, á sprungusveim sem
teygist frá Kötluöskjunni norðaustur að Eldgjá. Það
gæti upprunalega hafa orðið til við jarðskorpuhreyf-
ingar en síðan rofist af vatni og ís, m.a. árið 934 þeg-
ar gaus í þeim hluta Eldgjársprungunnar sem er hul-
in jökli og jökulhlaup féll niður á Mælifellssand og
sunnan við Öldufell í Hólmsá. Önnur gos utan öskj-
unnar hafa einnig hafa valdið miklum jökulhlaupum
og gætu mikil hlaupset milli Öldufells og Kötlujökuls
vitnað um það.
Undir hinum djúpa og rofna Sólheimajökli nær
botn 50 m niður fyrir sjávarmál, eða 100 m lægra en
landhæð við jökulsporðinn og lægsta land sem mælst
JÖKULL No. 49 43