Jökull - 01.06.2000, Síða 72

Earthquakes in the Mýrdalsjökull area, 1978–1985
ACKNOWLEDGEMENTS
This paper is dedicated to the memory of Mr. Einar H.
Einarsson, farmer and naturalist at Skammadalshóll,
and his wife, Steinunn Stefánsdóttir, who attended
a local seismograph for more than two decades and
kept a close watch on the Mýrdalsjökull volcanoes.
The Icelandic Seismograph Network was, during the
study period, run in cooperation between several insti-
tutions: Science Institute of the University of Iceland,
Icelandic Meteorological Office, National Energy Au-
thority, National Power Company, Reykjavík Munici-
pal District Heating Service, Suðurnes Municipal Dis-
trict Heating Service, and the town of Selfoss. The
enthusiasm and devotion of the caretakers of the seis-
mic stations are gratefully acknowledged. The GMT
public domain software was used to generate most of
the figures. Emilie Hooft, Ólafur Guðmundsson and
Steinunn Jakobsdóttir read the manuscript critically
and made valuable suggestions for its improvements.
ÁGRIP
JARÐSKJÁLFTAVIRKNI UNDIR MÝRDALS-
JÖKLI 1978-1985: ÁRSTÍÐASVEIFLUR OG
TENGSL VIÐ ELDSTÖÐVAR
Þrálát skjálftavirkni einkennir nokkrar megineld-
stöðvar á Íslandi, s.s. Kötlu, Bárðarbungu, Hengil og
Torfajökul. Skjálftavirkni þessara eldstöðva tengist
ekki beinni eldgosavirkni og er nokkur ráðgáta. Upp-
tök skjálftanna mynda yfirleitt þéttar þyrpingar nálægt
miðju eldstöðvanna. Leiða má rök að því að hluti
virkninnar tengist jarðhitavirkni og varmanámi í rót-
um eldstöðvanna. Þetta á við um Hengil og Torfa-
jökul, en skýrir ekki alla skjálftavirknina. Það er t.d.
ekkert greinilegt samband á milli virkninnar og afls
jarðhitakerfanna. Í sumum eldstöðvanna, s.s. Bárð-
arbungu og Kötlu, eru skjálftaþyrpingarnar tengdar
öskjum. Þar liggur beinast við að túlka skjálftana
sem afleiðingu af spennubreytingum í þaki grunn-
stæðra kvikuhólfa. Vaxandi kvikuþrýstingur í hólfi
veldur siggengishreyfingum, og minnkandi þrýstingur
samgengishreyfingum í þaki hólfsins.
Skjálftasvæðið undir Mýrdalsjökli er tvískipt, þ.e.
upptök skjálftanna mynda tvær afmarkaðar þyrping-
ar. Önnur þyrpingin er undir suðaustanverðum jök-
linum og fellur hún vel innan Kötluöskjunnar eins og
hún hefur verið kortlögð með íssjármælingum. Hin
þyrpingin er undir vesturjaðri jökulsins, undir vest-
anverðri Goðabungu, og liggur hún alveg utan öskj-
unnar. Skjálftavirknin í báðum þyrpingunum er við-
varandi. Það er nokkrum erfiðleikum bundið að á-
kvarða dýpi upptaka á þessum svæðum, en flest bend-
ir til þess að þau séu í efri hluta jarðskorpunnar, á 0-5
km dýpi.
Túlka má skjálftaþyrpinguna innan Kötluöskjunn-
ar á þann veg að hún tengist kvikuhólfi undir henni.
Skjálftarnir verða þá vegna spennubreytinga í þaki
hólfsins sem stafa af þrýstingsbreytingum í kvikunni.
Stærsti skjálfti sem mælst hefur á þessum slóðum varð
í júní 1977. Unnt var að finna brotlausn hans og sýnir
hún verulegan samgengisþátt. Það má túlka þannig að
skjálftinn hafi orðið í tengslum við þrýstingslækkun í
hólfinu.
Skjálftaþyrpingin undir Goðabungu bendir til þess
að þar sé annað kvikuhólf, aðskilið frá kvikuhólfi
Kötluöskjunnar. Þetta hólf hefur enn ekki myndað
öskju og er því líklega tiltölulega ungt og óþrosk-
að. Það er skilgreiningaratriði hvort líta beri svo á að
kvikuhólfin tvö tilheyri megineldstöðinni Kötlu eða
hvort eigi að líta á Goðabungu sem sérstaka megin-
eldstöð.
Kvikuhólfin tvö undir Mýrdalsjökli ásamt megin-
eldstöðinni Eyjafjallajökli liggja á austur-vestur línu.
Þessari línu fylgja einnig gossprungur og misgengi
á Fimmvörðuhálsi og Seljalandsheiði. Einhver afl-
fræðileg tengsl virðast vera milli eldstöðvanna á þess-
ari línu. Benda má á að eldgosin tvö, sem talin eru
hafa orðið í Eyjafjallajökli á sögulegum tíma, urðu
nánast samtímis Kötlugosunum 1612 og 1823. Þá er
einnig algengt að skjálftahrinum í einni eldstöðvanna
fylgi fáeinir kippir í hinum.
Skjálftavirknin undir Goðabungu er háð árstíðum.
Skjálftar eru margfalt algengari þar á haustin en fyrri
part árs. Hér hafa veðurfarsþættir ugglaust áhrif. Á
haustin er jökulfargið minnst og grunnvatnsþrýsting-
ur í jarðskorpunni hæstur. Báðir þessir þættir lækka
núningsviðnám á misgengisflötum í skorpunni og geta
þannig stuðlað að aukinni skjálftavirkni. Sýna má
fram á að grunnvatnsþrýstingurinn hefur líklega meiri
áhrif en fargbreytingin. Eins metra lækkun á ísnum
JÖKULL No. 49 71