Ljósmæðrablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 10

10 Ljósmæðrablaðið - desember 2014
raðað frá hinu víðtæka að hinu sértæka en ekki eftir vægi þeirra upplýs-
inga sem fram komu. Frásagnir og orðalag ljósmæðranna sem tóku þátt
í rannsókninni voru látnar leiða niðurstöður áfram til að gefa enn betri
mynd af menningarheimi þeirra, skynjun, þekkingu og reynslu.
NIÐURSTÖÐUR OG UMRÆÐUR
Greind voru þrjú yfirþemu og tíu undirþemu. Eins og sjá má á mynd 1
þá lýsa yfirþemun og undirþemun og beinar tilvitnanir atriðum sem eru
mikilvæg og hafa áhrif hvert á annað þegar tekist er á við axlarklemmu.
Virðing, samvinna og traust milli kvenna og samstarfsfólks, fagleg
reynsla og aðferðir sem hægt er að beita og leiðir til að vinna úr reynsl-
unni skipta máli „til að geta komist í gegnum það“.
Öryggi, virðing, samvinna og traust
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu mikilvægi þess fyrir ljósmæður
að byggja upp eigið öryggi sem grundvallast á vinnuaðstæðum, fræði-
legri þekkingu, faglegri færni, reynslu, samvinnu og trausti til að geta
tekist á við starfið. Nýttu þær þekkingu sína og treystu á eigið hyggju-
vit til að bregðast hratt og rétt við hverju sinni: „... ef maður er að gera
eitthvað sem maður er öruggur með og veitir öryggi þá gerir maður
eflaust það sem rétt er ...“. Samkvæmt kenningum fyrirbærafræðinga
er öllum eiginlegt að líta í eigin barm og nýta reynslu sína og vitund
hver á sinn hátt (Björn Þorsteinsson, 2009). Það er líka grunnurinn
að starfi ljósmæðra að geta beitt þekkingu sinni og faglegri færni til
að tryggja öryggi kvenna í fæðingu undir öllum kringumstæðum eins
og segir í siðareglum íslenskra ljósmæðra sem byggjast á alþjóðasam-
þykktum um hugmyndafræði og hlutverk ljósmæðra (International
Confederation of Midwives (ICM), 2011; Landlæknisembættið,
2014).
Ljósmæðurnar voru sammála um mikilvægi þess að hafa aðgang
að annarri ljósmóður eða lækni til aðstoðar og að góð samvinna og
gagnkvæm virðing ríkti milli fagfólks. Landsbyggðarljósmæðurnar
höfðu áhyggjur af því að þeir sem komu til aðstoðar hefðu ekki næga
fagþekkingu til að hjálpa til við að losa axlir. Það var greinilegt að
í huga þeirra getur skipt sköpum að fá hjálp frá þeim sem kunna til
verka: „... það kom mér líka svolítið á óvart í axlarklemmu hvað ...
hendurnar á mér urðu þreyttar ...“. og gott var „... að fá hendur sem
gátu tekið við, myndu hjálpa ... við gátum skipst á...“.
Þessar frásagnir ljósmæðranna koma heim og saman við rannsóknir
þar sem bent hefur verið á að mikið álag fylgi störfum ljósmæðra, ekki
síst hjá þeim sem starfa úti á landi og þær þurfa gjarnan að takast einar
á við bráðaatvik í fæðingu (Fahey og Monaghan, 2005; Ólöf Ásta
Ólafsdóttir, 2009).
Í bráðatilvikum er nauðsynlegt að fá aðstoð, geta unnið saman og
vita nánast hvað hinn er að hugsa: „... það er ekki eins mikill svona
titringur bara í loftinu ... það er líka svolítið svona öryggi í því ... að
ljósmæður læri bara það sama, já ...“. Þetta er í samræmi við skoð-
anir ljósmæðranna að endurmenntun og þjálfun allra sem koma að
fæðingum á einn eða annan hátt sé nauðsynleg, svo og að allir læri
sömu viðbrögðin við bráðaatvikum. Nefndu þær sérstaklega verklegar
æfingar á vinnustöðum og formlegt námskeiðahald eins og ALSO
námskeiðin sem haldin eru reglubundið hér á landi og víðar (Amer-
ican Academy of Family Physicians, 2012).
Ljósmæðurnar lýstu því hvernig stundum gætti óþarfa núnings milli
lækna og ljósmæðra þegar álagið væri sem mest. Samvinnan þyrfti að
vera þannig, að það væri litið: „... á mann sem fagaðila og samstarfs-
aðila en ekki bara svona, aha, far þú frá ...“. Í annarri íslenskri rann-
sókn um skynjun íslenskra ljósmæðra á öryggi og áhættu í eðlilegum
fæðingum kom þetta sama sjónarmið fram, að ljósmæður upplifðu
spennu milli starfsstétta og stundum ómaklega gagnrýni á störf þeirra
(Valgerður Lísa Sigurðardóttir og Ólöf Ásta Ólafsdóttir, 2009).
Yfirsetan var greinilega mjög mikilvæg í huga ljósmæðranna og
notuðu þær tímann markvisst til að kynnast konunni: „... þá getur
þú svona áttað þig á því hvað þú getur leyft þér...“ og það gat skipt
sköpum í meðhöndlun axlarklemmu að konurnar treystu ljósmæðr-
unum til að bregðast rétt við og ynnu með þeim þegar þess væri þörf.
Er það í samræmi við niðurstöður rannsóknar Ólafar Ástu Ólafsdóttur
(2009) þar sem hún nýtti sér frásagnir 20 íslenskra ljósmæðra af
fæðingum til að skilgreina hvaða hugmyndafræði og þekking liggur
að baki störfum þeirra
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu líka að ljósmæðurnar höfðu
áhyggjur af vaxandi streitu og álagi í starfi. Útköllum í frítíma fjölg-
aði og starfsmenn mættu illa fyrirkallaðir til vinnu. Yfirsetan minnk-
aði með auknu álagi og töldu þær að lítið mætti út af bregða til að
slys yrði. Virtist það eiga jafnt við um stóra sem smáa fæðingar-
staði. Á þeim stóru fjölgaði fæðingum mikið, en starfsfólki ekki að
sama skapi og á þeim minni væri ljósmæðrum falin ábyrgð á öðrum
deildum á kostnað starfa þeirra á fæðingardeildunum. Kemur það
heim og saman við útkomu Mollart og félaga (2011) sem lýstu því
hvernig þreyta, streita og vinnuálag hefði áhrif á heilsu ljósmæðra til
hins verra, svo og viðhorf þeirra til starfsins og aukin hætta væri á
brottfalli úr starfi.
Þekking – fagleg reynsla – „að vera skrefinu á undan“
Það var ljósmæðrunum hugleikið umræðuefni hvort hægt væri að
koma í veg fyrir axlarklemmu í fæðingu. Flestar höfðu reynt, ef
grunur vaknaði hjá þeim um yfirvofandi axlarklemmu, að vera skref-
inu á undan og fá konuna á hreyfingu.
Thorogood og Hendy (2006) hafa bent á nauðsyn þess að ljós-
mæður séu meðvitaðar um hvað getur haft áhrif á gang fæðingarinnar.
Nefna þær atriði eins og að fá konuna til að hreyfa sig í fæðingu og
breyta reglulega um stellingar geti auðveldað fæðinguna og jafnvel
hindrað það sem kalla má rúmklemmu. Undir þetta taka Mercer og
Erickson-Owens (2009) og nefna sérstaklega að stellingar eins og
sitja á hækjum sér og vera á fjórum fótum auki blóðflæði til legsins
og styrki hríðarnar og auðveldi barninu að ganga niður fæðingarveg-
inn og snúast eftir lögun hans.
Ljósmæðurnar þekkja vel einkenni og skilgreiningar á axlarklemmu
og veltu fyrir sér hvort rétt væri að telja að seinkun á fæðingu axla
væri alltaf axlarklemma eða hvort huga mætti að öðrum þáttum í
tengslum við fæðinguna sem hefðu áhrif á gang hennar. Voru þær
meðvitaðar um að axlarklemma getur verið miserfið viðfangs og
misjafnt hvaða aðferð hentar hverju sinni til að losa barnið. O´Leary
(2009b) og Kreitzer (2009) settu báðir fram hugmyndir að flokkun
á axlarklemmu, sjá töflur 2 og 3, sem þeir telja að geti leitt til mark-
vissari vinnubragða við losun axla.
Hjá öllum hópunum kom skýrt fram hversu mikilvægt það er að
kunna að beita viðurkenndum aðferðum við losun axla og nota rétt
handtök við það. Voru ljósmæðurnar ekki endilega að velta fyrir sér
eða velja fyrirfram ákveðnar aðferðir við að losa axlir heldur miklu
fremur eins og ein lýsti því: „... hvað kann ég og hvað er best í
þessum aðstæðum og með þessa konu ...“. Hver fæðing er einstök
og því er nauðsynlegt fyrir þá sem starfa við fæðingar að kunna þær
aðferðir sem helst eru notaðar til að losa axlir og geta beitt þeim eftir
þörfum eins og til dæmis Kreitzer (2009) og Baxley og Gobbo (2004)
benda á.
Þá töldu ljósmæðurnar að þær þyrftu að hlusta á innsæið, þessa
innri rödd sem hjálpar til við að vera skrefinu á undan og geta búið
sér í haginn, gera ráðstafanir og jafnvel hindrað axlarklemmu. Enn
fremur höfðu þær tilfinningu fyrir því að þær fengju æðri hjálp og
•
o
o
o
•
o
o
o
o
o
•
o
o
Mynd 1. Yfir- og undirþemu rannsóknar