Ljósmæðrablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 28

28 Ljósmæðrablaðið - desember 2014
Síðustu misseri hef ég oft staðið mig að því að hugsa með mér hvað
við erum heppin hér á Íslandi. Fyrir utan stöku ógn sem okkur stafar
af hinum ýmsu náttúruhamförum, þá virðumst við að mörgu leyti
pluma okkur vel á þessu litla landi sem státar meðal annars af einni
lægstu tíðni mæðradauða og burðarmálsdauða í heiminum. Þegar
okkur berast fréttir erlendis frá, til dæmis af ákærðum og fang-
elsuðum ljósmæðrum í Ungverjalandi og Japan, lokun fæðingar-
staða í Noregi og Finnlandi, skertum starfsvettvangi ljósmæðra í
Danmörku og fækkun heimafæðinga í Hollandi, þá verðum við
ósköp glöð að eiga heima á Íslandi, sem er jú best í heimi, eða hvað?
Þegar betur er að gáð má því miður líka finna slæmar fréttir af
íslenskri barneignarþjónustu, og ef við leggjum við hlustir komumst
við að því að undir niðri kraumar óánægja og reiði. Vel menntað og
metnaðarfullt heilbrigðisstarfsfólk leggur sig allt fram um að sinna
störfum sínum vel, en þjónustan er brotakennd og stefnulaus og
ekki til þess fallin að nýta það sem býr í okkar dýrmæta mannauði.
Þrátt fyrir ákall frá ljósmæðrum um árabil hefur engin heildstæð
stefna um barneignarþjónustu verið mótuð á Íslandi. Þessi skortur
á sameiginlegum markmiðum hefur þegar leitt af sér breytingar sem
eru í besta falli umdeildar og geta hæglega ógnað þeim góða árangri
sem við höfum náð.
Á undanförnum árum hefur fæðingarstöðum á landinu fækkað
verulega. Þar sem engin heildstæð stefna er til um það hvaða barn-
eignarþjónusta skuli vera í boði á hverjum stað fyrir sig hafa stofn-
anir getað tekið sjálfstæðar ákvarðanir um að loka skurðstofum og
fæðingardeildum í sparnaðarskyni. Í þeim tilfellum þar sem slíkar
ákvarðanir koma að ofan virðast þær einnig stýrast af fjárhagslegum
skammtímasjónarmiðum frekar en heildarhagsmunum til langs
tíma. Eftir sitja verðandi mæður sem þurfa ýmist að bíða fæðingar í
öðru byggðarlagi eða fæða heima hjá sér fjarri bráðaþjónustu. Þriðji
valkosturinn er að hætta á að fæða barn sitt á leiðinni á fæðingarstað,
jafnvel fastar í snjóskafli uppi á heiði með engan sér til aðstoðar,
enda búið að hola að innan stöðu ljósmóður í heimabyggðinni þar
til enginn fékkst lengur til starfans. Háleitar yfirlýsingar ráðamanna
um öryggi og sparnað verða hjákátlegar í ljósi þessa veruleika.
Höfuðborgarsvæðið hefur ekki farið varhluta af stefnu-
lausum lokunum í barneignarþjónustu. Þar hefur ekki verið rekið
fæðingarheimili frá 1995, engin skipulögð samfelld þjónusta frá
2006 og nú nýverið var einu ljósmæðrastýrðu einingunni á svæð-
inu lokað. Heimafæðing er nú eini valkostur kvenna á höfuðborgar-
svæðinu sem kjósa samfellda ljósmæðraþjónustu eða vilja ekki fæða
á sjúkrahúsi. Þegar Fæðingarheimili Reykjavíkur opnaði á sínum
tíma árið 1960 svaraði það brýnni þörf, enda tók það til sín drjúgan
hluta af bæði sjúkrahúsfæðingum og heimafæðingum. Ljósmæður
sem sinna meðgönguvernd verða varar við að nú, ekki síður en þá,
eru fjölmargar konur sem hentar hvorugt þjónustuformið og myndu
fagna nýju fæðingarheimili.
Skortur á heildstæðri stefnu hefur gert fagfólki erfitt fyrir að sinna
starfi sínu á viðunandi hátt. Samræmd, rafræn mæðraskrá, sem er
grundvöllur fyrir samfellu milli þjónustustiga í okkar brotakennda
kerfi, hefur enn ekki litið dagsins ljós. Klínískar leiðbeiningar Land-
læknisembættisins um meðgönguvernd voru stórt framfaraskref í að
samræma fagleg vinnubrögð, en enn eru engar klínískar leiðbein-
ingar til fyrir fæðingarþjónustu og sængurlegu á landsvísu. Þessi
skortur á faglegri umgjörð gerir heilbrigðisstarfsmenn varnarlausa í
nýju umhverfi þar sem fólk leitar í auknum mæli réttar síns gagnvart
heilbrigðiskerfinu fyrir dómstólum.
Líkur á mistökum í starfi aukast þegar mönnun er ekki í samræmi
við raunverulega þörf fyrir þjónustu. Sami fjöldi ljósmæðra hefur
verið útskrifaður á ári hverju áratugum saman meðan fjöldi fæðinga
hefur aukist verulega. Engu að síður hefur stéttin á síðustu árum
þurft að horfast í augu við atvinnuleysi í fyrsta sinn í sögunni. Í
þessu samhengi virðast fullyrðingar um að stöðugildi ljósmæðra séu
í samræmi við þjónustuþörf í besta falli óhófleg bjartsýni, í versta
falli hættuleg afneitun.
Staða ljósmæðra í hinu aðþrengda heilbrigðiskerfi einkenn-
Með kompásinn heima á náttborði
– Um ljósmæður og barneignarþjónustu í pólitískum ólgusjó
Berglind Hálfdánardóttir
Ljósmóðir MSc