Ljósmæðrablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 11

11Ljósmæðrablaðið - desember 2014
stuðning þegar á þyrfti að halda. Eru þessar frásagnir þeirra í samræmi
við niðurstöður Ólafar Ástu Ólafsdóttur (2009) að í sambandi milli
ljósmæðra og kvenna þróist innsæisþekking sem byggist bæði á
reynslu í starfi og andlegri meðvitund.
Erfið lífsreynsla – „maður verður heilsulaus á sálinni“
Það virtist sem ljósmæðurnar væru ekki vanar að tala um eigin tilf-
inningar og líðan, öfugt við aðra hluta umræðnanna þar sem þurfti
lítillar hvatningar við. Atburðirnir stóðu þeim samt sem áður ljóslif-
andi fyrir hugskotssjónum og lýstu þær því hvernig þær fundu fyrir
líkamlegum einkennum eins og spennu og streitu þegar þær sögðu
frá: „Maður bara gerir það sem maður þarf að gera, þetta er bara
eins og að lenda í slysi, þú gerir og þú ert jafn hissa og aðrir eftir
á að þú hafir brugðist rétt við ... að maður hafi virkað.“ Upplifun
þeirra virtist vera að augnablikið væri þrungið spennu sem breyttist
í undrun eftir á að viðbrögðin hafi verið ósjálfráð og rétt, en svo
kom þessi vanlíðan: „... maður kannski fer bara að gráta eða tjá
sig mikið um það, sjokkið kemur eftir á já, já ... maður er stundum
alveg í sjokki ...“.
Þessar frásagnir koma heim og saman við rannsóknir þar sem
bent hefur verið á að mikið álag fylgi störfum ljósmæðra. Í kjölfarið
geti komið alvarleg streitueinkenni eins og óeðlileg þreyta, aukinn
hjartsláttur, einkenni frá meltingarfærum, afturlit til atburðarins,
þunglyndi og jafnvel kulnun í starfi og brotthvarf úr vinnu (Borritz,
2006; Denham, 2007; Fahey og Monaghan, 2005; Hávar Sigur-
jónsson, 2012a, 2012b; Hildingsson, Westlund og Wiklund, 2013;
Mollart, Newing og Foureur, 2009; Schrøder, 2011). Þá töldu þátt-
takendur rannsóknarinnar að mikil þörf sé á stöðugri upprifjun og
endurmenntun ljósmæðra og nauðsynlegt sé að huga að líðan þeirra
í starfi og stuðningi við þær, eins og Sheen o.fl., (2013) segja í
fræðilegri samantekt um líðan heilbrigðis-starfsmanna.
Þegar ljósmæðurnar voru inntar nánar eftir því hvort þær hefðu
upplifað gleði yfir að hafa bjargað barni voru þær hugsandi og
svolítið hikandi í svörum: „... alveg örugglega, kannski meira svona
léttir ...“. Tilfinningarnar voru greinilega blendnar og einni sagðist
svo frá:
Ég held að það séu blendnar tilfinningar, alla vega hjá mér, bæði er æðislegt
að þetta gekk og börnin komu heil, en líka úff þú veist, ekki hjúkkit þetta
slapp fyrir horn, heldur Guði sé lof að ég gat notað það sem ég kann, að það
virkaði bara ... já þetta er meira svona blendið ...

Ljósmæðurnar voru sammála um nauðsyn þess að vinna úr reynsl-
unni. Leituðust þær við það hver á sinn hátt og eftir því hvernig vinnu-
aðstæður þeirra voru. Stundum dugði þeim að sjá að allt var í lagi með
móður og barn og næsta fæðing á eftir væri eðlileg. Þá töldu þær að
gagnlegt væri að ræða við samstarfsfólk, ef það var í boði, gjarnan þá
sem einnig voru viðstaddir fæðinguna. Á það hefur verið bent að samtöl
af þessu tagi geti hjálpað til við að vinna úr erfiðri reynslu og séu oft
nægileg til að byrja úrvinnslu áfalls (Margrét Blöndal, 2007).
Þrátt fyrir að slíkar samræður geti verið gagnlegar verður að hafa í
huga að stundum þarf aðstoð frá utanaðkomandi fagmönnum til að
leiða viðræðurnar, hvort heldur þær eru fyrir einn eða fleiri (Mollart
o.fl., 2011; Hávar Sigurjónsson, 2012a; Schrøder, 2011). Ljósmæðurnar
gerðu sér vel grein fyrir þessu og ræddu nauðsynina á slíkri aðstoð af
áhuga og skilningi. Ein þeirra nefndi að það þyrfti að vera vakandi fyrir
líðan samstarfsfólksins, að ekki væri hægt að ætlast til þess að starfs-
menn sjálfir leituðu sér hjálpar: „Ég veit ekki alltaf hvort fólk veit hvað
því líður illa ... ég held að það komi aftan að því þegar það fer að opna
sig og sem sagt setja orð á tilfinningarnar, þá kemur þetta kannski mikið
sterkara ...“. Því þyrfti stundum að benda þeim sem hefðu lent í áföllum
á leiðir til hjálpar.
Voru ljósmæðurnar á þeirri skoðun að þörf væri á faglegu teymi sem
tæki að sér að styðja og styrkja ljósmæður, og aðra heilbrigðisstarfsmenn
sem lentu í erfiðri reynslu, til að vinna úr henni. Að svipaðri niðurstöðu
komust þær Mollart o.fl. (2011) í rannsókn um streitu í starfi ljósmæðra
og viðbrögð við henni. Irene Calvert (2014), sem gerði doktorsrannsókn
sína á Nýja-Sjálandi um áhrif erfiðrar starfsreynslu á ljósmæður, hvetur
til þess að settir verði á stofn faglegir stuðningshópar fyrir ljósmæður
sem upplifa erfiðleika í starfi, meðal annars til að fyrirbyggja brottfall úr
starfi, eins og Sheen og félagar (2013) benda einnig á.
Reynsla ljósmæðranna í þessari rannsókn var sú að í sumum tilfellum
er vissulega boðið upp á viðtöl en það eru þó helst stóru sjúkrahúsin
sem hafa sérfræðinga á sínum snærum sem sinnt geta slíku. Þó að
starfsumhverfið fari batnandi að þessu leyti vissu þær um ljósmæður
sem hefðu skipt um starf, brunnið út, eftir að hafa lent í áfalli í fæðingu.
Er það í samræmi við rannsóknir sem hafa sýnt að ljósmæður færa sig
til eða hverfa úr starfi eftir mikil áföll og með þeim fer þá mikil þekking
og reynsla sem er dýrt fyrir einstaklinginn, vinnustaðinn, heilbrigðis-
kerfið og þjóðfélagið allt (Borritz o.fl., 2006; Hildingsson o.fl., 2013;
Leinweber og Rowe, 2008; Mollart o.fl., 2009; Schrøder, 2011).
Þörfin fyrir samhug og hlýju virtist alltaf vera til staðar eftir slíkan
atburð sem axlarklemma í fæðingu er og það skipti greinilega miklu í
huga ljósmæðranna að geta tekist á við bráðaatvik á eins farsælan hátt
og kostur er, eða eins og ein ljósmóðirin orðaði það:
... ef ég hef gert allt sem ... í mínu valdi stendur þá get ég frekar feisað það
ef það er eitthvað sem kemur upp á, af því að ég var vakandi við þetta og
gerði alla hluti eins vel og ég gat ...
STYRKLEIKAR OG VEIKLEIKAR RANNSÓKNAR
Rannsókn þessi var að mestu unnin frá 2010–2012 til meistaraprófs
í ljósmóðurfræðum og annar rannsakandinn að stíga sín fyrstu skref
í vinnu við eigindlega rannsókn af þessu tagi. Slíkt getur sett mark
sitt á viðtalstækni og úrvinnslu rannsóknarinnar. Persónuleg reynsla
rannsakanda getur einnig hafa haft áhrif á greiningu og túlkun gagna.
Á það hefur þó verið bent að það sé gjarnan kostur að rannsakandi
þekki vel efnið sem um er fjallað og geti rýnt í niðurstöður með hlið-
sjón af faglegri reynsluþekkingu úr ljósmóðurstarfi.
NYTSEMI RANNSÓKNARINNAR
Ætla má að nytsemi rannsóknarinnar fyrir ljósmæður og ljósmóð-
urfræði sé nokkur þegar lítið sem ekkert hefur fundist skrifað um
þekkingu, verklag, reynslu og líðan ljósmæðra af því að takast á
við axlarklemmu. Benda niðurstöður til þess að þörf sé á að flokka
axlarklemmu eftir alvarleika og taka upp formlega stigskipta skrán-
ingu tilvikanna í samræmi við þær aðferðir sem þarf að nota hverju
sinni til að losa barnið og rannsaka í kjölfarið hvort slík flokkun
hefði áhrif á meðhöndlun. Vissulega hefur skráning á axlarklemmum
batnað frá því að þessi rannsókn var gerð, en enn er þó formlegri
skráningu á axlarklemmu og afleiðingum hennar ekki gerð skil í
árlegri skýrslu um fæðingar á Íslandi. Slíkt er tímabært að endur-
skoða.
Nota má niðurstöður rannsóknarinnar til að huga að samstarfi og
samvinnu mismunandi starfsstétta sjúkrahúsa og leitast við að efla
samkennd og virðingu fyrir þekkingu, færni og reynslu fagstéttanna.
Þá sýna niðurstöður rannsóknarinnar greinilega fram á þörfina fyrir
sálfélagslegt teymi sem stutt getur við bakið á ljósmæðrum sem lenda
í áföllum sem tengjast starfi þeirra. Þá geta þær einnig bent til þess
að slík teymi þurfi að vera til staðar fyrir aðrar heilbrigðisstéttir. Slíkt
getur fyrirbyggt kulnun og brottfall úr starfi. Síðast en ekki síst eru
niðurstöður rannsóknarinnar innlegg í faglega umræðu ljósmóður-
stéttarinnar um þekkingu ljósmæðra og verklag í daglegum störfum.
LOKAORÐ
Axlarklemma er bráðaatvik sem orðið getur í fæðingu og oftast án
þess að gera boð á undan sér. Mikilvægt er að fagfólk sem starfar við
fæðingar hafi góða faglega og verklega þekkingu til að takast á við
slíkt. Af frásögnum ljósmæðranna sem þátt tóku í rannsókninni má
álykta að þær séu dugandi og úrræðagóðar með mikla þekkingu og
færni í að takast á við axlarklemmu í fæðingu. Engu að síður hafa þær
upplifað streitu og andlegt og líkamlegt álag í kjölfar slíkra atburða.
Þrátt fyrir það voru ljósmæðurnar sammála um að ef þær töldu að þær
hefðu lagt sig allar fram við að losa axlirnar og fá barnið í heiminn, þá
hafi verið auðveldara að takast á við reynsluna og vinna úr henni: „...
komast í gegnum það... og geta haldið áfram“.