Ljósmæðrablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 23

23Ljósmæðrablaðið - desember 2014
NIÐURSTÖÐUR
Öryggi og tengsl við ljósmóður
Í umfjöllun um barneignarþjónustu hefur öryggi verið lykilatriði
umræðunnar. Hægt er að skynja öryggi á mismunandi hátt og því
er erfitt að skilgreina það í einföldu máli. Í kafla Valgerðar Lísu
Sigurðardóttur og Ólafar Ástu Ólafsdóttur (2009) í Lausnarsteinum
kemur fram að þörf fyrir öryggi geti verið af klínískum, tilfinn-
ingalegum, sálrænum og trúarlegum toga. Því eru margir þættir í
barneignarþjónustunni sem ráða öryggi kvenna, svo sem fæðingar-
staður, stuðningur og tengsl við umönnunaraðila. Í meistararitgerð
Elvu Bjargar Einarsdóttur (2007) kemur fram að rannsóknir sýni að
það öryggi sem mestu máli skipti fyrir konur í fæðingu og þær sæki
í umfram annað sé örugg og umhyggjusöm ljósmóðir sem styður
þær og er með þeim allan tímann, sama hver fæðingarstaðurinn er.
WHO (1996) telur að ljósmæður eigi að annast konur í eðlilegu
barneignarferli og að við eðlilegar fæðingar séu þær ákjósanlegastar
hvað varðar umönnun og kostnað. Umönnun kvenna á frístandandi
fæðingarheimilum er stjórnað af ljósmæðrum og því grundvall-
ast hún á hugmyndafræði ljósmóðurfræðinnar. Með því er átt við
að þarfir og heilbrigði konunnar eru hafðar að leiðarljósi og að
samband við konu byggi á gagnkvæmu trausti og virðingu. Þá sé
litið á barneignarferlið sem lífeðlislegt ferli en ekki sjúkdóm og að
það mótist af lífeðlisfræðilegum, tilfinningalegum og félagslegum
þáttum. Ljósmæður styðja við þetta ferli, fyrirbyggja vandamál og
greina frávik, sem þær bregðast við í samráði við konuna og lækni
ef þörf krefur (Ljósmæðrafélag Íslands, 2000).
Í meðgönguvernd og í fæðingu byggist upp traust samband á milli
ljósmóður og konu. Ljósmóðir leggur stöðugt mat á heilsu konu og
barns, meðal annars með tilliti til þess hvort vænta megi eðlilegrar
fæðingar. Í eigindlegri rannsókn Ólafar Ástu Ólafsdóttur (2009), þar
sem fæðingarsögur og reynsla 20 íslenskra ljósmæðra voru skoð-
aðar, kom í ljós að ljósmæður þróa með sér þrjár tegundir innri
þekkingar í gagnkvæmu sambandi við konuna. Þriðju tegundina
kallar hún tengslaþekkingu, sem felur annars vegar í sér innsæis-
þekkingu byggða á reynslu og hins vegar innsæisþekkingu byggða
á andlegri meðvitund. Tengslaþekking þróast í samskiptum við
konuna og lýstu íslensku ljósmæðurnar þessu sem ferli sem endar
á andlegri og líkamlegri tilfinningu fyrir því hvort fæðingin gangi
eðlilega fyrir sig eða ekki og hver vilji konunnar sé. Nái ljósmóðir
að mynda þessi tengsl við konuna stuðlar það að öryggi móður og
barns því þá nær ljósmóðirin að nota þekkingu sína til að lesa vel í
aðstæðurnar, þekkja þarfir konunnar og skynja hvort eitthvað sé að
fara úrskeiðis.
Ef Vestmannaeyjar eru teknar sem dæmi gefst þar stórt tækifæri
til þess að mynda þessi tengsl. Þar eru einungis tvær ljósmæður
starfandi og því líklegt að sama ljósmóðir fylgi konunni í gegnum
allt barneignarferlið að því gefnu að konan gangi í gegnum heil-
brigða meðgöngu og vænti eðlilegrar fæðingar. Á fæðingardeildinni
er ein fæðingarstofa og því nær öruggt að ljósmóðirin sinni aðeins
einni konu í fæðingu í einu. Ljósmóðirin getur því sinnt yfirsetunni
með fullum huga og konan fær alla hennar athygli. Margar ljós-
mæður starfandi á stærri fæðingardeildum í rannsókn Ólafar Ástu
Ólafsdóttur (2009) töluðu um að þar væri verið að rjúfa þessi tengsl
með truflunum og þess vegna gátu þær ekki alltaf fundið fyrir
innsæinu vinna með sér, til dæmis ef þær væru á hlaupum milli
margra kvenna.
Öryggistilfinning kvenna
Samkvæmt framangreindum rannsóknum má ætla að konur fái
betri og persónulegri þjónustu á litlum fæðingardeildum úti á landi
eða frístandandi fæðingarheimilum, þar sem álagið er minna og
ljósmæður hafa meiri tíma til að sinna konunni út frá hugmynda-
fræði ljósmóðurfræðinnar. Í eigindlegri rannsókn Jamas, Hoga og
Tanaka (2011) voru tekin djúpviðtöl við 18 konur sem höfðu fætt
börn bæði á hátækni fæðingardeild sjúkrahúss og á fæðingarheimili.
Í ljós komu þrjú megin þemu, sem í fyrsta lagi var „að standa
frammi fyrir vandamálum sjúkrahússins“. Þá þurftu konur til dæmis
að bíða eftir að rúm losnuðu og voru ekki vissar um að fá pláss,
sem vakti upp kvíða og þreytu. Eftir að konurnar fengu pláss hittu
þær umönnunaraðila sinn í fyrsta skipti og annað heilbrigðisstarfs-
fólk sem skoðaði þær, en sumt þeirra kynnti sig ekki. Vakti það upp
kvíða og óöryggi hjá konunum. Þær upplifðu staðlaða umönnun og
að aðal umhugsunarefni fagaðila væri að fylgja verklagsreglum spít-
alans og klára verkið af eins fljótt og hægt var. Þeim leið eins og
vöru í iðnaðarframleiðslu og fannst erfitt að tjá persónulegar þarfir.
Þær tjáðu skort á tilfinningalegum stuðningi og viðveru fagaðila,
sem vakti upp tilfinningu um að vera yfirgefin og það jók kvíða.
Annað þema rannsóknarinnar var „ástæður þess að konurnar leituðu
umönnunar á fæðingarheimili“. Þær voru ráðleggingar frá heilbrigð-
isstarfsfólki í meðgönguvernd og konum sem höfðu góða reynslu
af fæðingarheimilunum, greiðari aðgangur að fæðingarheimilinu
vegna nálægðar við heimili og skortur á heilbrigðistryggingu. Þriðja
og síðasta þema rannsóknarinnar var „ánægja með fæðingarheim-
ilin“. Konurnar upplifðu heimilislegt umhverfi andstætt við spítala-
umhverfið, notalegt andrúmsloft, gátu slakað á og þeim leið eins
og heima hjá sér. Þessir þættir eru mikilvægir í fæðingu til þess að
fæðingarhormónin nái að starfa eins og þeim er ætlað. Odent (2011)
hefur í skrifum sínum talað um mikilvægi oxytocins, sem er ástar-
hormón og aðal fæðingarhormónið. Það kemur fæðingu af stað og
viðheldur henni þar til hún er yfirstaðin. Odent talar um að til þess
að oxytocinið nái fullri virkni sé mikilvægt að fæðingarstaðurinn
sé notalegur og hlýlegur þannig að konan upplifi sig örugga og
óhrædda. Þá hafa streituhormón, til dæmis adrenalín letjandi áhrif á
losun oxytocins og því er einnig mikilvægt að konan fái að vera sem
mest ótrufluð í fæðingunni. Stuðningur ljósmóður og tengsl hennar
við konuna skipta miklu máli í þessu samhengi og mikilvægt að
góð tengsl nái að myndast. Konurnar í rannsókn Jamas o.fl. (2011)
sem fæddu á fæðingarheimilum töluðu um að samskipti við fagaðila,
áður en þær lögðust inn til fæðingar, hafi aukið öryggistilfinningu
þeirra og ýtt undir að sterk tengsl hafi myndast við starfsfólk.
Stöðug viðvera og full athygli fagaðila varð til þess að konurnar
upplifðu góða umönnun og tilfinningalegur stuðningur gaf þeim tilf-
inningu um öryggi og vernd. Einnig var þeim gefið tækifæri til að
velja, vera við stjórn og borin var virðing fyrir vali þeirra. Þetta var
andstætt við spítalaumhverfi þar sem þeim var oft ekki sagt hvað
væri í gangi þegar hin ýmsu verk voru framkvæmd, til dæmis þegar
oxytocin dreypi var sett upp. Þær kunnu að meta viðhorf starfsfólks
á fæðingarheimilum til eðlilegrar fæðingar, það gerði þær rólegar og
lét þeim líða vel. Við túlkun niðurstaðna verður þó að hafa í huga að
jákvæð upplifun kvenna á fæðingarheimilum gæti hafa leitt til verri
upplifunar þeirra á hátækni fæðingardeildum.
Megindleg rannsókn hefur einnig verið gerð til að bera saman
upplifanir kvenna af mismunandi fæðingarstöðum. Iida, Horiuchi
og Porter (2012) báru saman upplifanir kvenna af kvenmiðlægri
umönnun (e. women-centred care), sem er umönnun miðuð út frá
konunni og því sem henni finnst mikilvægt á fæðingarheimilum,
heilsugæslustöðvum og hátækni fæðingardeildum í Japan. Tengsl
kvenmiðlægrar umönnunar við ánægju með þjónustu, tilfinningu
fyrir stjórn í fæðingu og tengslamyndun konu og barns voru síðan
könnuð. Í ljós kom að konur upplifðu kvenmiðlæga umönnun mest
á fæðingarheimilum, þar voru þær ánægðastar með þjónustuna og
upplifðu mesta stjórn í fæðingunni. Kvenmiðlæg umönnun var
því jákvætt tengd ánægju með þjónustu og tilfinningu fyrir stjórn
í fæðingu en lítið tengd tengslamyndun konu og barns. Á þessu
má sjá hversu miklu góð umönnun í fæðingu getur breytt. Ætla
má að fæðingin gangi betur og að konan muni hafa betri reynslu af
fæðingunni ef hún upplifir góða þjónustu og hafi tilfinningu fyrir
stjórn í fæðingunni. Í meistararitgerð Elvu Bjargar Einarsdóttur
(2007) kemur fram að fræðimenn hafi margsinnis rætt að uppspretta
jákvæðrar fæðingarreynslu sé að konur séu við stjórn í fæðingu
og séu með í ákvarðanatöku um meðferð. Þvert á móti hafa konur
neikvæða fæðingarreynslu hafi þær ekki stjórn, lítil áhrif á ákvarðana-
töku, gerð eru óþarfa inngrip í fæðinguna, ekki er næg samfella í
þjónustu eða lítill stuðningur til staðar frá ljósmóður.