Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Page 119

E r n ý t t „ k a l t s t r í ð“ í u p p s i g l i n g u ?
TMM 2013 · 3 119
á þráðinn í samskiptum austurs og vesturs. Í því sambandi má einkum
benda á þrennt: tregðu Bandaríkjanna til að framlengja ABM sáttmálann,
ákvörðun NATO um stækkun til austurs og áform um innrás í Írak.
Þegar Pútín hóf annað kjörtímabil sitt sem forseti lagði hann áfram
áherslu á að utanríkispólitíkin þjónaði innanríkishagsmunum, þróun og
nútímavæðingu samfélagsins. Þetta kom m.a. fram í ávarpi hans í rússneska
þinginu við innsetningu hans í embætti.13 Þá tók nýr maður við embætti
utanríkisráðherra, Sergej Lavrov, sem gegnir því embætti enn þann dag í dag.
Hann var sérstaklega valinn af Pútín og hefur reynst drjúgur og um margt
farsæll, en hann átti að baki langa reynslu í utanríkisþjónustu Rússlands,
m.a. sem fastafulltrúi hjá Sameinuðu þjóðunum og þar á meðal í Öryggis-
ráðinu. Strax í upphafi ferils síns lagði Lavrov þunga áherslu á baráttuna
gegn hryðjuverkum og á vettvangi Sameinuðu þjóðanna lagði hann til
umfangsmikla áætlun til að þróa fjölþjóðlegt samstarf í þeirri baráttu.14
Á vissan hátt má segja að það hafi þeir átt sammerkt, Jeltsín og Pútín,
að þeim mistókst að hasla sér völl hjá Vesturlöndum sem samstarfsaðili
eða bandamaður. Þetta var auðvitað visst bakslag í utanríkisstefnunni en
munurinn var samt sá að undir stjórn Pútíns varð Rússland miklu sterkara
heima fyrir. Pútín nýtti fyrstu fjögur ár valdatíma síns til að koma á stöðug-
leika og efla ríkið. Hættan á einhvers konar upplausn, sem svo sannarlega
einkenndi Jeltsín-tímann, var varla lengur til staðar. Efnahagskreppunni
hafði verið snúið í efnahagslegan vöxt og verulegan afgang á fjárlögum, sem
fyrst og fremst mátti þakka háu olíuverði. Þegar rússnesk yfirvöld tóku á
nýjan leik að huga að hagsmunum þjóðarinnar í utanríkismálum voru sem
sagt allt aðrar og betri forsendur til grundvallar slíkri stefnu. Margs konar
hagsmunaárekstrar við Bandaríkin og Vesturlönd einkenndu þó annað kjör-
tímabil Pútíns. Þar má nefna baráttu Rússlands gegn eldflaugaskildinum í
Evrópu, ágreining um stefnuna gagnvart Íran, spurninguna um sjálfstæði
Kosovo og einnig hafa samskiptin við Evrópusambandið verið fremur stirð,
einkum eftir stækkun þess árið 2004. Stjórnin í Moskvu lagði þess í stað
áherslu á samstarf við einstök ríki ESB um einstök mál, frekar en bandalagið
í heild. Norski fræðimaðurinn Helge Blakkisrud, sem stýrir rannsóknum
á Rússlandi og Austur-Evrópu við norsku alþjóðamálastofnunina NUPI,
hefur bent á að í samræmi við það sem kallað hefur verið multipolar-nálgun
í utanríkismálum, hafi Pútín lagt sérstaka rækt við mikilvæga leikendur á
alþjóðasviðinu, eins og Kína, Indland og Íran. Samanborið við stefnuna sem
Prímakov mótaði sem utanríkisráðherra hafi stefna Pútíns miklu fremur
verið knúin áfram af pragmatisma og þjóðarhagsmunum Rússlands en síður
af prinsippum og hugmyndafræði. Þessi stefna hafi síðan einnig leitt til
áherslu á tvíhliða samskipti í rússneskri utanríkisstefnu.15
Engum blöðum er um það að fletta að rússnesk stjórnmál og stjórn
landsins almennt tók miklum stakkaskiptum með Pútín í forsetaembætti
við upphaf 21. aldar. En eins og hér hefur verið rakið er engan veginn unnt