Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Side 140

D ó m a r u m b æ k u r
140 TMM 2013 · 3
Hæfilegt ójafnvægi
Sagan sem okkur er sögð í Siglingunni
um síkin er margbrotin og samansett,
en þó í raun einföld og skýr. Að mörgu
leyti má segja að forsmekkurinn að
henni komi fram snemma í bókinni,
þegar Gyða lítur í kringum sig á heimili
Sölva:
Borðstofu Sölva hefur verið breytt í
vistarveru handa mér, þess vegna er allt
í hrópandi ósamræmi. Ég á sjálf borð-
stofuborðið með stólunum sex […]. Ég á
líka skrifborðið í horninu við gluggann,
en það rímar hvorki við núverandi borð-
stofuborð né buffetið sem fyrir var í
herberginu […]. Buffetið er nytsamlegt
til margra hluta. Bakvið glerið er til að
mynda pláss fyrir alls konar muni úr
postulíni sem ég á og mér þykir vænt um.
Hillur sem standa milli gluggann
eru í stíl við borðstofuborðið hans
Sölva, sem nú er frammi í stofu, og þar
hefur verið raðað ósamstæðum glösum,
könnum, kertastjökum og meira að
segja brennivínspela. Þessir hlutir virka
framandi á mig.
Rúmið mitt er kapítuli út af fyrir sig
og æpir eitt og sér á allt annað sem er hér
innan veggja. Þetta er nýtískulegt rúm sem
hægt er að hækka og lækka að vild og gera
við alls kyns hundakúnstir sé maður svo
lánsamur að kunna á það. (14–15)
Buffetið á sína sögu sem tengist fyrri
eiginkonu Sölva og þannig er allt
umhverfið búið til úr sögum, alveg eins
og skáldsagan sjálf. Þessar sögur geta
virst ósamstæðar eins og húsgögnin og
eru það: „Ég sný mér við og læt augun
líða yfir borðstofuna sem orðin er her-
bergið mitt. Hér æpir hver hlutur á
annan og ekkert samræmi í neinu. Það
vekur hjá mér visst öryggi. Nú er svo
komið að mér líður ekki vel nema hæfi-
legt ójafnvægi ríki kringum mig“ (12).
Það er einmitt í þessu ójafnvægi sem
galdurinn er fólginn, að viðhalda því og
skapa úr því furðulegt jafnvægi saman-
safnaðra minninga og gleymsku, sam-
fellu í tíma og samhverfu ólíkra menn-
ingarheima. Rödd söguhöfundar segi
undir lok verksins, eftir frásögn Bjargar
af vináttu hennar og Hallgríms: „Það
hefur greiðst úr þokunni og sér til lands
og gondóllinn hefur skipt um stefnu.
Hann nær bráðum landi“ (217). Hér er
enn á ný talað til hins innbyggða les-
anda og hann róaður niður: allt gengur
vel. En strax í næstu efnisgrein er þess-
ari fullvissu kollvarpað: „Eftir heim-
sóknina til Bjargar var líkt og fótunum
hefði verið kippt undan mér, ég fékk
lungnabólgu og lá allar hátíðirnar fram í
janúar. Hiti og óráð tóku völdin um
skeið“ (217). Óreiðan tekur því aftur
völdin, einmitt þegar allt virtist komið í
röð og reglu og orðin í upphafi verksins,
um öryggi ójafnvægisins, hljóta að koma
aftur upp í hugann. En eftir veikindin
rís Gyða upp á ný og er nú albúin að
takast á við það sem fyrir ber.6 Það er á
þessum tímapunkti sem hún deilir við
Önund um hlutverk sögunnar með fyrr-
greindri yfirlýsingu um að hún dragi „í
efa kenningu hans um að öllu væri hægt
að breyta í sögu, að í meðförum mann-
eskjunnar yrði allt sem gerðist að sögu
og þar af leiðandi líf manns sjálfs“ (221–
222). Önundur heldur hinsvegar fast við
þá hugmynd sína að „Ekkert yrði skýrt
eða skilið nema það hefði form“ (222).
Þessi átök um hlutverk frásagnarinn-
ar ganga, eins og fram hefur komið, í
gegnum alla skáldsöguna og er einn af
þeim ásum sem hún snýst um. Annars-
vegar er lesanda stöðugt boðið upp á
lýsingar sem draga fram siglingarleiðir
frásagnarinnar og gefa efnistökunum
form, hinsvegar eru athugasemdir sem
grafa undan öllum þeim fræðilegu
vangaveltum um hlutverk sögunnar (og
hugtökum og hlutverkum frásagnar-
fræðinnar) sem hér hafa verið reifaðar.