Morgunblaðið - 28.02.2019, Qupperneq 46

46 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2019
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Hinn umdeildi illgresiseyðir Round-
up varð tilefni réttarhalda sem hóf-
ust í vikubyrjun í Bandaríkjunum,
hálfu ári eftir að umsjónarmaður
skólalóðar vann fyrstu lögsóknina
gegn eitrinu þar sem dæmt var að
Roundup væri krabbameinsvaldur.
Þýska efnaverksmiðjan Bayer
eignaðist Roundup með kaupum á
bandaríska efna- og lyfjafyrirtæk-
inu Monsanto í fyrra. Í eyðinum er
að finna glýfosat sem umhverf-
isverndarmenn og aðrir gagnrýn-
endur hafa lengi haldið fram að
væri krabbameinsvaldur.
Glýfosat er hið virka efni í ill-
gresiseyði sem fjöldi fyrirtækja
framleiðir og er algengari í notkun
um heim allan en nokkur önnur
efnablanda með sama hlutverk.
Í ágúst sl. komust dómarar að
einróma niðurstöðu um að Mons-
anto hefði með refsiverðum ásetn-
ingi valdið manni að nafni Dewayne
„Lee“ Johnson skaða og að illgres-
iseyðarnir Roundup og Ranger Pro
hefðu að verulegu leyti átt þátt í
ólæknandi sjúkdómi hans.
Nú hefur annar Kaliforníumaður,
Edwin Hardeman, sakað Roundup
um að hafa valdið krabbameini
hans, sem er sömu gerðar og mein-
semd Johnsons, eða svonefnt Hodg-
kins-eitilfrumukrabbamein (NHL).
Viðvaranir skorti
Hardeman er frá sýslunni So-
noma sem er norður af San Franc-
isco. Hann brúkaði Roundup stíft til
að halda aftur af illgresi á land-
areign sinni á árunum frá 1980 til
2012, að sögn lögmanna hans. Hann
kærði Monsanto snemma árs 2016,
eða ári eftir að hann greindist með
krabbamein. Í kærunni er því slegið
föstu, að fyrirtækið „vissi eða hafði
ástæðu til að vita að Roundup væri
gallað og háskalegt“ og komist
menn í snertingu við efnið „gæti
það leitt til krabbameins og ann-
arra vægðarlausra sjúkdóma og
skaða“.
Lögmenn Hardemans segja að í
upplýsingum sem Monsanto veitti
eða sendi frá sér hafi skort á full-
nægjandi viðvaranir og ábendingar
um varúðarráðstafanir sem hefðu
getað leyft Hardeman og öðrum
einstaklingum í sömu stöðu að nota
eyðinn af öryggi með fullnægjandi
varnarbúnaði.
Í staðinn hafi fyrirtækið „dreift
út um allt upplýsingum sem voru
ónákvæmar, falskar og villandi,“
bæta þeir við.
Notað í rúm 40 ár
Monsanto hefur selt Roundup um
heim allan í rúmlega 40 ár og stend-
ur fast á sínu í vörn sinni. Illgres-
iseyðirinn er ekki hættulegur sé
farið að notkunarskilyrðum, segir
fyrirtækið og bætir við að þetta sé
stutt með hundruðum vísindarann-
sókna um dagana.
Eins og réttarhöldin í máli John-
son fara málaferli vegna kæru Har-
demans einnig fram í San Franc-
isco. Það er fyrsta mál sinnar
tegundar sem lagt er fyrir alrík-
isdómstól þar sem sum laga-
tæknileg skilyrði geta verið önnur
en fyrir ríkisrétti eins og þeim sem
Johnson vann sitt mál fyrir.
Mál Hardemans er leiðandi mál í
stefnu sem hundruð fyrirtækja
tengjast. Málin eru lagalega tengd
en verða tekin fyrir sjálfstætt. Þótt
ekki sé um að ræða hópmálssókn í
máli Hardemans mun niðurstaðan
hafa áhrif á framvindu annarra
mála.
Fordæmið sem fékkst með máli
fyrrnefnds Johnsons gegn Mons-
anto mun einnig vofa yfir málaferl-
um Hardemans sem talið er að
standa muni yfir í fjórar til fimm
vikur. Johnson greindist árið 2014
með NHL-krabbameinið, sem
leggst á hvítu blóðkornin. Hann
kvaðst hafa notað Ranger Pro
ítrekað á gróðurflatir er hann starf-
aði við skóla í Benicia í Kaliforníu.
9,4 milljarða skaðabætur
Dómarar í máli hans dæmdu
Monsanto í ágúst í fyrra til greiðslu
250 milljóna dollara í sekt og skaða-
bætur eða sem svarar 30 millj-
örðum íslenskra króna. Að við-
bættum öðrum kostnaði sem féll á
fyrirtækið vegna málsins nam
heildargreiðslan tæpum 290 millj-
ónum dollara.
Forsvar fyrir dómurunum við
ríkisrétt Kaliforníu hafði Suzanne
Bolanos. Hafnaði hún síðari kröfum
Monsanto um að réttað yrði upp á
nýtt í málinu. Lækkaði hún aftur á
móti skaðabæturnar sem fyrirtækið
var dæmt til að borga niður í 78
milljónir dollara, jafnvirði 9,4 millj-
arða króna. Var það í samræmi við
lög um útreikninga bóta af því tagi.
Dómurinn varð til þess að hluta-
bréf í Bayer hríðféllu en greinendur
á markaði óttuðust að alda kostn-
aðarsamra dómsmála gæti verið við
það að brotna allharkalega á fyr-
irtækinu.
Bayer sagði í nóvember síðast-
liðnum að það myndi fækka starfs-
fólki sínu um 12.000 manns í upp-
stokkun og endurskipulagningu
starfseminnar eftir yfirtökuna á
Monsanto, sem vísaði dómnum til
áfrýjunarréttar með kröfu um að
sakfellingunni í Johnson-málinu
yrði vísað frá.
Að beiðni Bayer verður Harde-
man-málið tekið fyrir í tveimur
þrepum. Í því fyrra verði leitast við
að ákvarða hvort Roundup sé skað-
valdur í meinsemd hans. Verði það
niðurstaða dómsins verður við-
fangsefni seinna þrepsins að
ákvarða hvort Monsanto sé bóta-
skylt og sé svo þá hvers konar
skaðabótaupphæð skuli greidd.
Misvísandi ákvarðanir
Fyrir dómarann er markmið
tveggja þrepa fyrirkomulagsins að
auðvelda dómnum að kveða á um
hugsanlega ábyrgð glýfosats án
áhrifa frá orðspori Monsanto sem
hefur á sér vafasama ímynd um
veröld víða og hefur meðal annars
sætt ásökunum um að hafa hagrætt
niðurstöðum rannsókna á skaðsemi
efnanna.
Monsanto hefur átt vini í röðum
bænda því þeir hafa lofað glýfosat
fyrir skilvirkni þess og hversu
ódýrt það er þeim. Efnið er undir
sérstakri smásjá í Evrópu, einkum
og sér í lagi í Frakklandi en þarlend
yfirvöld bönnuðu eina útgáfu þess,
Roundup Pro, í nýliðnum jan-
úarmánuði.
Illgresiseyðirinn hefur mátt þola
mótsagnakenndar ákvarðanir víða
um heim. Í nóvember 2017 end-
urnýjaði Evrópusambandið (ESB)
heimildir til notkunar þess til fimm
ára. Emmanuel Macron, forseti
Frakklands, hefur hins vegar heitið
því að uppræta notkun glýfosats
með öllu frá og með 2021. Í rann-
sókn Alþjóðaheilbrigðisstofnunar-
innar (WHO) var niðurstaðan sú að
glýfosat væri „líklega krabbameins-
valdandi“.
Umhverfissamtök, þar á meðal
Greenpeace, hafa hvatt til allsherj-
arbanns við notkun þess í Evrópu.
Monsanto svaraði því með því að
staðhæfa að illgresiseyðirinn upp-
fyllti allar kröfur ESB sem fyrir
hendi verða að vera til að leyfi fáist
til notkunar þess.
Umdeildur illgresiseyðir fyrir rétt
 Umhverfissamtök hafa hvatt til allsherjarbanns við notkun glýfosats í Evrópu
 Monsanto svaraði því til að illgresiseyðirinn uppfyllti allar kröfur ESB fyrir notkun hans
Glýfosat, öflugur og umdeildur illgresiseyðir
1
Heimildir: IARC, EFSA, Monsanto
Notkun á glýfosati í heiminum
Flokkað sem:
í tonnum
árin 2015 og 2017
af Evrópsku matvælaöryggis-
málastofnuninni (EFSA)
Munurinn milli
þessara tveggja niðurstaðna:
EFSA segir að IARC taki ekki
mið af viðbótarrannsóknum
Rannsakendur segja að niðurstaða
EFSA byggi á gögnum, sem fram-
leiðendur hafa sjálfir látið í té
Fullur aðgangur að rannsóknum ekki veittur:
framleiðendur bera fyrir sig trúnað,
viðskiptaleyndarmál og einkaleyfi
líklega krabbameinsvaldandi
af Alþjóðastofnun krabbameins-
rannsókna (IARC) árið 2015
ólíklegt til að valda krabbameini
1994 2000 2005 2010 2014
56.000
402.000
826.000
Getur valdið
eitrun í örverum
í vatni
Glýfosat leysist upp
Fyrirtækið Monsanto, sem er nú í eigu Bayer
framleiðir virka efnið í illgresiseyðinum
Önnur fyrirtæki hafa framleitt efnið frá
árinu 2000
Efnaformúla: C3H8NO5P
Sumum fræjum
(maís, soja) hefur verið
erfðabreytt til
að þola
glýfosat
Sumar plöntur
eru orðnar
ónæmar
Plöntueitur sem
drepur flestar plöntur
Glýfosat bælir EPSPS
ensímið sem finnst í jurtum
og sumum örverum
Íblöndunarefni
bindur plöntueitrið
við yfirborð
jurtarinnar
Jurtin deyr vegna
þess að hún getur
ekki lengur framleitt
tilteknar amínósýrur
3
2
AFP
Illgresiseyðir Roundup, sem inniheldur glýfosat, er algengt plöntueitur.
Reyktur lax
í brunchinn
Söluaðilar:
Hagkaup, Iceland verslanir,
Melabúðin, Kjörbúðir, Krambúðir,
Nettó verslanir um allt land og Pure
Food Hall í flugstöðinni Keflavík.
Með því að velja
hráefnið af kostgæfni,
nota engin aukaefni og
hafa verkhefðir fyrri tíma
í hávegum, framleiðum við
heilnæmar og bragðgóðar
sjávarafurðir.
GIMLI fasteignasala / Grensásvegi 13, 108 Rvk. / s 570 4800 / gimli@gimli.is
www.gimli.is
Við vitum hvað þín
eign kostar