Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 83

S v i F i ð m e ð g U l l F r á S ó l U
83
London í desember 2018. Samkvæmt samstarfsfólki Jóhanns er þó enn unnið
að lokagerð myndarinnar og formlegrar frumsýningar er að vænta árið 2019.
Svarthvít filma, vélstýrður fókus á myndavélinni, þoka, mistur, ofurhæg
dolly­skot meðfram höggmyndunum sem draga fram abstrakt smáatriði
þeirra og gefa þeim nýjar og síbreytilegar birtingarmyndir; allt blandast
þetta við tignarlega og endurtekningarsama tónlist Jóhanns og vélrænan
lestur leikkonunnar Tildu Swinton á tveimur síðustu köflum skáldsögunnar.
Útkoman er kynngimögnuð. Á meðan End of Summer var orðlaus og
áhorfandanum bauðst að fylla upp í rýmið með sjálfum sér eru högg­
myndirnar notaðar hér til að skapa í honum ókennileg hughrif. Takturinn í
kvikmyndatökunni hægir á allri skynjuninni, tónlistin dregur mann innar
og innar og innar þannig að heimspekilegur texti Stapledons um örlög og eðli
mannkyns stingst inn af fullum þunga.
Efnislega fléttast ótal þræðir úr höfundarverki Jóhanns inn í Last and
First Men; ástríða hans gagnvart kvikmyndum og vísindaskáldskap, oflæti
mannsins, sveiflan á milli útópíu og dystópíu, mörkin á milli manns og vélar.
Og ekki síst þessi sífellda leit hans upp á við, burt úr þessari jarðvist, upp og
út í geim, til sólar og enn lengra. Þótt ræturnar séu oft jarðbundnar og liggi
jafnvel djúpt í jörðu (ræktun gúmmítrjáa í Fordlândia, námurnar í Miners‘
Hymns, ógnarlegir steypuklumparnir í Júgóslavíu) liggur leiðin ávallt upp á
við. Við þetta bætast sýnileg áhrif frá meisturum kvikmyndasögunnar og
ýmsir gagnrýnendur sem fjölluðu um sýningarnar tvær á Last and First Men
vísa t.d. til hægðarinnar í 2001 eftir Stanley Kubrick og Solaris eftir Andrei
Tarkovsky.
Það er býsna ófullkomin greining sem byggir á 12 mínútna broti úr 80
mínútna kvikmynd, sem auk þess er hugsuð fyrir lifandi flutning, marg­
miðlunarlausnir og ljósabúnað, en þetta treysti ég mér þó til að segja: Last
and First Men tryggir stöðu Jóhanns sem framsækins kvikmyndaleikstjóra
og Listamanns með stórum staf. Með ótrúlegum tónlistarferli sínum sýnir
Jóhann að þarna fór maður sem átti nóg eftir í sínum ranni, en að sama skapi
sannar Last and First Men að í honum bjó kvikmyndaleikstjóri með skýra
og metnaðarfulla sýn, leikstjóri sem var rétt nýbyrjaður að þreifa á eigin getu
og hæfileikum.
Fegurðin hjá svartholinu
Þótt hér hafi verið farið mörgum orðum um höfundarverk Jóhanns Jóhanns­
sonar er listinn yfir önnur minna þekkt verk og áhrifavalda allt að því enda­
laus. Hann vann heldur ekki í tómarúmi heldur átti sér traust samstarfsfólk
sem hafði án nokkurs vafa mikil og bein áhrif á það sem við köllum „tónlist
Jóhanns Jóhannssonar“. Satt að segja er Jóhann rannsóknarefni í heila bók
um það hvernig vinnusamur, alvörugefinn og glaðlyndur tónlistarmaður sem