Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Síða 9

t U n g U m á l i ð S k a pa r n ý J a H e i m a
9
nýlega út í enskri þýðingu og hefur hlotið góðar viðtökur en þar skapar höf­
undurinn dystópískan heim í japönsku samfélagi þar sem þeir öldnu verða
stöðugt sterkari á meðan þeir ungu missa smám saman máttinn.2 Þetta við­
fangsefni á vel við í japönsku samfélagi sem glímir í dag við lýðfræðilegar
breytingar þar sem hlutfall aldraðra eykst stöðugt. Tawada vinnur jöfnum
höndum með samfélög þeirra menningarheima sem hún þekkir, blandar
þeim saman og skapar nýja heima í rýminu sem myndast á milli þeirra.
Nálgun Tawada að tungumálinu er margþætt, og í verkum hennar spilar
það veigamikið hlutverk. Tungumálið er ekki aðeins verkfæri til að koma
skáldskapnum á framfæri heldur er það í burðarhlutverki, rétt eins og væri
um persónu að ræða. Tawada hefur einstakt lag á að draga fram hvaða virkni
býr í tungumálinu og þann menningarmun sem býr í hverju máli. Tawada er
sögð hafa beðið útgefanda sinn í Bandaríkjunum um að vinsamlegast þýða
úr þýska textanum í stað þess japanska, því hún væri þar þegar búin að þýða
textann yfir í vestrænan menningarheim.3 Þetta vekur okkur til umhugs­
unar um hvað liggur að baki tungumálinu, þar sem að baki hverju orði býr
menning sem ekki er endilega hægt að snúa við með einföldum hætti, í hverri
þýðingu felst ákveðin aðlögun og því nýtt skáldverk.
Í viðtali við The Paris Review lýsir Tawada stöðu sinni gagnvart tungu­
málinu sem svo að henni líði eins og hún sé stödd mitt á milli tveggja
tungumála og rýmið á milli þeirra hefði veitt henni nýja ljóðlist. Hún upplifi
ekki eins og hún sé stöðugt að skipta á milli tungumála heldur þrífist hún í
þessu rými á milli.4 Þessi lýsing höfundarins rímar vel við Etýður í snjó sem
íslenskir lesendur geta nú notið í vandaðri þýðingu Elísu Bjargar. Skáldsagan
skapar rými þar sem lögmál eins kerfis eða annars ríkir ekki heldur erum
við stödd á kunnuglegum slóðum með nýjan blæ. Etýður í snjó er marglaga
skáldsaga sem fjallar fyrst og fremst um samband tveggja tegunda spendýra,
ísbjarnarins og mannskepnunnar. Tawada notar þetta óvenjulega sjónar­
horn til að líta inn í samfélag mannanna, án þess þó að gera bjarndýrin að
tómu frásagnartæki. Tungumálið leikur stórt hlutverk í verkinu, hvers konar
virkni það hefur í samfélaginu og hvaða vald getur legið að baki þess. Í upp­
hafi bókarinnar er erfitt að henda reiður á samskiptamynstri ísbjarnanna og
mannanna en þar liggur einnig fegurðin í verkinu. Menningarheimar skarast
þannig á töfrakenndan hátt án þess að hér sé á ferð einföld dæmisaga.
Skáldsagan er samsett af þremur sögum sem sagðar eru frá sjónarhorni
þriggja ísbjarna sem saman mynda eina kynslóðasögu. Tveir af björnunum
eiga sér einhvers konar fyrirmyndir í raunheiminum en þriðja sagan er byggð
á Knut, ísbirni sem öðlaðist heimsfrægð í dýragarðinum í Berlín og lést árið
2011. Toska, ísbjörninn sem sagt er frá í annarri sögunni, var móðir hans.
Hún afneitaði honum sem gerði það að verkum að Knut var eingöngu alinn
upp af mönnum.
Fyrsta saga bókarinnar er sögð af ættmóðurinni sem ákveður að skrifa
sjálfsævisögu sína eftir ævintýralegt lífshlaup. Hún lifir meðal manna, sækir