Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 101

m o r g U n n á kó n g S H ó l m i
101
landinu. Þar virtist hann þó hafa unað hlutskipti sínu bærilega hartnær sex
áratugi, og aðfinnslur hans minntu meira á umvandanir góðs kennara, sem
koma vill öllum nemendum sínum til nokkurs þroska, en refsigleði harð­
stjórans. Hann kann líka að hafa borið nokkurn ugg í brjósti um hvert stefndi
í heimi á hvörfum, því þetta var á fimmta ári Sýrlandsstríðsins sem stendur
enn, ári þjóðflutninganna miklu í nýjum stíl, ári flóttans sem heimsbyggðin
hafði aldrei séð slíkan í manna minnum eða staðið frammi fyrir hvernig
bregðast ætti við. Ári stríðs, hörmunga og hryðjuverka víða um lönd þar sem
misjafnar minningar vöknuðu af dvala og barist var við drauga fortíðar og
nútíðar í senn. Ári þegar margar þjóðir máttu líta í eigin barm, væri spurt um
samspil orsaka og afleiðinga ellegar hvers eða hverra væri sökin.
vii
Hugur einn það veit hvað trjágarðsverðinum fannst um þetta allt, en ég hugs­
aði mitt. Okkar gamla Evrópa hefur margt á samviskunni sem hún getur ekki
firrt sig ábyrgð á andspænis öðrum heimshlutum þegar hún horfist í augu
við sjálfa sig í spegli sögunnar. Þaðan fær hún nú yfir sig holskeflu flóttafólks
sem hvergi vill þó fremur vera sem stendur en í þessari sömu Evrópu – því
norðar, þeim mun betra – og fórnar til þess lífi sínu að komast þangað. Það
vill burt, frá stríðsglæpum og hryðjuverkum voldugra stórþjóða og fylgi­
ríkja þeirra sem sjá ekki bjálkann í eigin auga – eða samlanda sinna og eigin
stjórnarherra sem einskis svífast í blóðugu borgarastríði sem gerir þeim sem
flýja ólíft heima fyrir í slóð dauða og eyðileggingar.
Við stóðum í garðinum nokkrum vikum eftir að mynd af þriggja ára sýr­
lenskum snáða sem lá drukknaður á grúfu í fjörusandinum á strönd Tyrk­
lands fór sem eldur í sinu um flesta fréttamiðla heims og varð á augabragði
táknmynd allra þeirra barna sem hurfu í öldur Miðjarðarhafsins eða rak upp
í flæðarmál við strendur Eyjahafs. Við sitjum uppi með Evrópu óvissunnar,
gamla og nýja, til góðs eða ills hvort sem okkur líkar betur eða verr. Hún er
í senn dýflissa sögunnar og vonarland. Var okkur ekki kennt að Grikkland
væri „vagga vestrænnar menningar“ og Rómarréttur undirstaða réttarkerfis
okkar og stjórnlaga? Vitanlega hafa áhrif borist miklu lengra og víðar að, en
skyldu ekki æðimargar mótandi hugmyndir okkar hér norður frá og raunar
fólks um allar álfur vera komnar sunnan að, í heimspeki og stjórnmálum,
trúarbrögðum, listum og vísindum? Mér varð hugsað til þess hve margt
Norðurlönd hafa þegið með vorvindum suðursins yfir alda haf, hve margt
sem við vildum ekki fyrir nokkurn mun glata. Eða var kannski hætta á því?
Hvað bíður þess heims sem verið hefur okkar sem tilviljunin leiddi saman
þennan morgun í Stokkhólmi – og okkar kynslóðar? Vorum við leifar liðins
tíma og héldum dauðahaldi í horfinn heim, lokaðir inni í litlum garði sem
gat sem hægast verið heimurinn allur í smækkaðri mynd í gleði sinni og
harmi, stríði og friði? Ég neitaði að trúa því að hann ætti sér ekki viðreisnar