Heimsmynd - 01.05.1989, Blaðsíða 36

Bræðurnir Sveinn, Bjarni og Pátur í heimsókn hjá ömmu sinni, Ragnhildi
Ólafsdóttur í Engey. Sveinn þótti fyrirferðarmikill, Pétur þótti
sjarmerandi glæsimenni og Bjarni lægstur í lofti og ófríðastur en hann
varð jöfurinn í ættinni, einhver mesti og umdeildasti stjórnmálamaður á
íslandi.
ENGEYINGAR
Eftir miðja 19. öld var bóndi og skipasmiður í Engey sem
Kristinn Magnússon hét. Sjálfur var hann ættaður af Kjalar-
nesi, af Kortsætt sem írafellsmóri fylgdi, en hafði ungur farið
til Engeyjar til að læra skipasmíðar og kvænst heimasætunni
þar, Guðrúnu Pétursdóttur. Kristinn var einn af hinum harð-
duglegu bændum sem þá byggðu Seltjarnarneshrepp og átti
sinn þátt í að móta nýtt lag á árabátum sem kallað var Engeyj-
arlag en með því mátti sækja lengra á miðin en áður hafði
tíðkast. Reyndar var mönnum orðið ljóst um þetta leyti að ís-
lendingar yrðu að eignast þilskip til að þeir yrðu ekki eftirbát-
ar annarra þjóða á hinum fengsælu íslandsmiðum. Kristinn
hefur ekki verið neinn veifiskati því að árið 1865 réðst hann í
það ásamt fjórum öðrum íslendingum að fara á mikla sjávar-
útvegssýningu í Björgvin í Noregi og kynna sér nýjustu
strauma í fiskveiðum. Þá taldist það til stórtíðinda að íslensk-
ur bóndi tæki sig upp til slíkrar farar. í Björgvin kynntust ís-
lendingarnir ýmsum nýjungum sem þeir gátu fært sér í nyt
heima og í kjölfar sýningarinnar réðst Kristinn ásamt Reyk-
víkingunum Geir Zoega og Jóni Þóröarsyni í Hlíðarhúsum í
að kaupa fyrstu skútuna til Reykjavíkur. Markar sá viðburður
þáttaskil í atvinnulífi höfuðstaðarins.
Árið 1875 var ung bóndadóttir frá Lundum í Borgarfirði á
heimleið eftir að hafa numið kvenlegar menntir í Reykjavík.
Hún hét Ragnhildur Ólafsdótt-
ir (1854-1928) og var ætt henn-
ar, Lundaættin, ein af hinum
helstu og ríkustu í uppsveitum
Borgarfjarðar. Ragnhildur
gisti á heimleiðinni í Engey og
Kristinn bóndi ásamt syni sín-
um, Pétri Kristinssyni (1852-
1887), reru með hana daginn
eftir upp í Borgarfjörð. Ári
seinna kom hún aftur í Engey
og giftist einkasyninum og tók
bráðlega við bústjórn á heimil-
inu. Pétur varð skammlífur og
dó aðeins 33 ára gamall. Þau
eignuðust fjórar dætur, Guð-
rúnu (1878-1963), Ragnhildi
(1880-1961), Ólafíu (1881-1977)
og Maren (1884-1974). Ekkjan
bjó áfram í Engey í skjóli
tengdaforeldra sinna og giftist
öðru sinni árið 1892 og þá
Bjarna Magnússyni (1860-
1952). Eignuðust þau eina
dóttur, Kristínu (1894-1949) en
hann gekk jafnframt eldri
dætrunum í föðurstað.
Ragnhildur og Bjarni bjuggu
í Engey til ársins 1907 en höfðu
þá makaskipti á tveimur þriðju
hlutum Engeyjar og húseigninni Laugavegi 18A í Reykjavík.
Síðar fluttust þau á Laugaveg 66 og bjuggu þar til æviloka.
Bjarni var verkstjóri á Innri-Kirkjusandi og fiskmatsmaður.
Heimilið í Engey var fjölmennt enda ein helsta útvegsjörð á
Innnesjum. Þar voru oftast 20 til 30 manns í heimili og mun
fleiri á vertíðum. Systurnar frá Engey heyrðu því margt og sáu
og fengu bestu menntun sem völ var á fyrir stúlkur af þeirra
stétt. Meðal annars kenndi eldhuginn og ævintýramaðurinn,
Jón Olafsson ritstjóri, þeim eldri íslensku um tíma.
ANDI FORNSAGNA
Elsta systirin, Guðrún, giftist árið 1904 ungum Þingeyingi,
Benedikt Sveinssyni (1877-1954) frá Húsavík, og settust þau að
á Skólavörðustíg 11A og bjuggu þar meðan bæði lifðu. Sagt
var um Guðrúnu að hún bæri svipmót kvenskörunga forn-
sagna. Hún var vinnuþjarkur hinn mesti, heit og sterk í hverju
því er hún tók sér fyrir hendur, vinur vina sinna en líka hörð í
horn að taka ef henni þótti hallað á menn og málefni sem hún
bar fyrir brjósti. Sagt er að Bjarni, sonur hennar, hafi líkst
henni um margt. Hún stjórnaði hinu stóra heimili sínu með
búhyggindum og skörungsskap en gaf sér jafnframt tíma til að
sinna félagsmálum og var heit kvenréttindakona. Hún gekk 15
ára gömul í Hið íslenska kvenfélag og var ein af 15 stofnend-
um Kvenréttindafélags íslands 1907. Þar hafði hún meðal ann-
ars frumkvæði að því að félagið beitti sér fyrir réttindum óskil-
getinna barna og mæðra þeirra. Hún var lengi í stjórn Banda-
lags kvenna og Kvenfélagasambands íslands, var formaður
Mæðrastyrksnefndar og Heimilisiðnaðarfélags íslands um
langt árabil. Hún saumaði Hvítbláinn, sem vígður var á Þing-
vallafundi 1907 og Einar Benediktsson, mikill heimilisvinur
Engeyjarfólksins, orti um: Rís þú unga íslands merki.
Benedikt, maður Guðrúnar,
var ekki eins fastur í jörðu og
hún en eldheitur hugsjónamað-
ur. Hann var helsti forystu-
maður Landvarnarflokksins
sem vildi ganga lengst allra
flokka í sjálfstæðisbaráttunni.
Fræg voru orð Benedikt í
blaðagrein 1905 er hann sagði
að ísland væri fyrir íslendinga
og hér ættu að búa frjálsir
menn í frjálsu landi. Þetta var í
hnotskurn stefna hans. Hann
var alþingismaður Norður-
Þingeyinga 1909 til 1931 og um
áratug forseti neðri deildar Al-
þingis. Svo harður var Bene-
dikt í sjálfstæðismálinu að
hann var annar tveggja þing-
manna sem greiddi atkvæði á
móti sambandslögunum 1918.
Honum þótti ekki nógu langt
gengið. Á þriðja áratugnum
stóð hann nærri Tryggvaarmin-
um í Framsóknarflokknum,
gekk í flokkinn 1927 en veru
hans lauk þar 1931 er Jónas frá
Hriflu fékk Björn Kristjáns-
son, frænda hans á Kópaskeri,
til að fara fram gegn honum.
Guðrún Pétursdóttir bar svipmót kvenskörunga fornsagnanna. Hún var
vinnuþjarkur hinn mesti, heit og sterk í hverju því er hún ték sér fyrir
hendur, vinur vina sinna en líka hörð í horn að taka. Hún dó hálfníræð
árið 1963. Guðrún var elst Engeyjarsystranna og giftist 1904 Benedikt
Sveinssyni frá Húsavík. Hann var ekki eins fastur á jörðu og hún en
eldheitur hugsjónamaður. Honum þótti gott að skemmta sér við vín og
fór allnokkurt orð af honum í samkvæmum.
36 HEIMSMYND