Heimsmynd - 01.05.1989, Síða 44

In Mcmoriam
GUNNAR GUNNARSSON
1889-1989
Skömmu eftir síðustu aldamót kom
rauðhærður austfirskur strákur til Kaup-
mannahafnar þeirra erinda að verða
skáld og sigra heiminn. Hann var ekki
nema sautján ára, og hafði lítinn farang-
ur annan en þrjóskuna. Gunnar hét hann
og var Gunnarsson. Af fjölmörgum rit-
verkum hans skulu hér aðeins fáein
nefnd: Borgarættin (1912-1914), endur-
minningaskáldsagan Kirkjan á fjallinu
(1923-1928), Svartfugl (1929), Vikivaki
(1932) og Aðventa (1937).
Tvítugur varð hann ástfanginn af þeirri
stúlku sem varð lífsförunautur hans.
Hún var tveimur árum yngri en hann,
hét Franzisca Antonia Josefina, en í fyrr-
nefndum minningum gefur hann henni
nafnið Selja.
„Ég get ekki án hennar verið. Hún er í
senn sjálfsögð og dularfull lífsnæring mín
- á sama hátt og loftið," skrifar skáldið
unga og segist varla ná andanum þegar
hann verði að vera í burtu frá henni.
Hann hafði kynnst henni á Islendinga-
skemmtun þangað sem hún kom með
eldri systur sinni, Önnu, konu Einars
Jónssonar myndhöggvara. Gunnar var á
þeim tíma tæpast björgulegur biðill,
beygður af langvarandi féleysi og von-
brigðum. En þar kom að samband þeirra
Selju varð svo náið að hann varð fastur
næturgestur í leiguherberginu hennar á
Engilhagavegi. Á árunum fyrir fyrri
heimsstyrjöld þótti slíkt athæfi argasta
lauslæti og eftir kvartanir nágranna var
Selju kastað á dyr fyrirvaralaust. Sam-
eiginleg lausafjárstaða elskendanna var
ekki beysin þá stundina, eitthvað í kring-
um eina krónu, en það var sumar og
nóttinni sem í hönd fór eyddu þau í gras-
inu í einum af lystigörðum stórborgar-
innar. Morguninn eftir var krónunni só-
að í kærkomið morgunkaffi og volg vín-
arbrauð við Nikulásarkirkju. Þann dag
tókst þeim að fá léða krónu að nýju, en
brátt kom í ljós að þótt það nægði fyrir
hótelherbergi handa einum kostaði eina
krónu og 25 aura fyrir tvo. Ungi ridd-
arinn greiddi hótelgistingu fyrir Selju
sína, og svaf þá nóttina einn undir ber-
um himni.
Basl næstu mánaða verður ekki tíund-
að hér. Loks hóf Gunnar að skrifa skáld-
sögu. Unnustan las hana jafnóðum af
slíkum áhuga að hann fann til afbrýði
gagnvart sínu eigin hugverki. Það var
Borgarœttin sem kom út 1912 og vakti
fljótt athygli í Danmörku. Fyrstu ritlaun-
in gerðu elskendunum kleift að gifta sig
og hefja sambúð á heiðarlegan hátt fyrir
guði og mönnum.
Hjónaband þeirra Gunnars og
Franziscu entist í meira en sextíu ár, eða
þangað til Gunnar lést 1975, ellefu mán-
uðum á undan konu sinni. Þau eignuðust
synina Gunnar, síðar myndlistarmann,
og Úlf, síðar yfirlækni á Isafirði, en þeir
eru nú báðir látnir. Borgarœttin var kvik-
mynduð, ný skáldverk komu árlega frá
hendi Gunnars og það leið ekki á löngu
fyrr en bækur hans seldust í stórum upp-
lögum langt út fyrir Danmörku. Frægð-
inni fylgir eitt og annað, Gunnari var
kennt sveinbarn sem hann gekkst við og
varð síðar þekktur ritstjóri í Danmörku.
Móðir þess átti ekki í mörg hús að
venda en úr því bætti Franzisca með
drengskap sem fáum er gefinn. Barnið
fæddist á eldhúsborðinu heima hjá þeim
Gunnari.
Árið 1939 fluttust þau Gunnar og
Franzisca alfarin til íslands og reistu sér
glæsilegt hús (sem þau seinna gáfu ís-
lenska ríkinu) í fæðingarhéraði skálds-
ins, á Skriðuklaustri í Fljótsdal. Þar
fæddist barnabarnið Franzisca Gunnars-
dóttir, sem lýst hefur afa sínum og
ömmu á fjörlegan hátt í bernskuminn-
ingum, Vandratað í veröldinni (Vaka-
Helgafell 1987). Um ömmu sína segir
hún meðal annars:
„Það var svo furðulegt með hana
ömmu, þótti mér, að hún var landið
okkar í hnotskurn, þrátt fyrir að hún
væri ekki einu sinni ofurlítið íslensk.
Kærði hún sig um gat hún verið flestum
harðneskjulegri, óþægilegri og þurrari á
manninn, og í næstu andrá varð hún eins
hlýleg og sólin á lygnum sumardegi. Hún
sá og gerði sér grein fyrir mörgu, sem fór
gjörsamlega framhjá flestum, og vissi svo
margt og margt.
Gunnar Gunnarsson og Franzisca kona
hans með eldri soninn, Gunnar, í
Kaupmannahöfn sumarið 1914.
l'-Sw--
44 HEIMSMYND