Heimsmynd - 01.09.1989, Qupperneq 60

„Árið 1980 bjó ég í London og vann
fyrir kvikmyndafyrirtækið 2oth Century
Fox. Þar sem ég var að leita að sérstæðu
landslagi keypti ég fjölda ljósmyndabóka
og tók eftir því að íslensk náttúra er
stórkostleg. Þegar ég kom hingað var ég
gagntekinn af ægifegurð landsins. Ég hef
meiri mætur á því en nokkru öðru landi
heims. Ég var ákveðinn í að kvikmynda
Leitina að eldinum á íslandi og kom oft
hingað til að finna tökustaði en svo skall
á verkfall bandarískra leikara sem olli
því að tökur frestuðust og ég varð að
lokum að hætta við að kvikmynda hérna.
Ég kom hingað fimmtán sinnum á öllum
árstímum og ferðaðist um í bfl , á flugvél
og fótgangandi á Heklu. Hér er ógnvekj-
andi en dýrðleg náttúra. Hún er ógn-
vekjandi í augum útlendings sem alinn er
upp í stórborg. í París felur maður sig
innandyra þegar vindur blæs. Ef hann
rignir, tekur maður neðanjarðarlestina,
en hér verður maður að beijast við vind
og regn sé maður staddur úti í náttúr-
unni. Og það sem hrífur mig einnig er að
í þessu landi, lengst úti í Atlantshafi,
skuli búa menningarþjóð. í Sahara er einangrun en ekki há-
menning. Hér er hvort tveggja. Og vegna menningarinnar
varðveitið þið landið svona vel.
Þegar ég fékk Óskarsverðlaun fyrir bestu erlendu kvik-
myndina árið 1977 sem ber nafnið Svartir og hvítir í litum
dugði það mér til að opna dyrnar að Hollywood og gaf mér
tækifæri til að kvikmynda dýrar myndir á borð við Leitina að
eldinum , Nafn Rósarinnar og Björninn. Ég vil reyna að vera í
þeirri stöðu að geta gert kvikmyndir sem mér finnst ég hvergi
hafa séð áður. Af hverju skyldi ég gera kvikmynd sem ég er
þegar búinn að sjá? Hvemig get ég fengið fólk til að yfirgefa
sjónvarpið og fara í kvikmyndahús ef það getur séð svipaða
mynd heima hjá sér? I Birninum er ég að leita að dýrslegu eðli
okkar mannanna. Ég er heillaður af því hversu frumstæðir
menn eru í eðli sínu. Ég er fæddur og uppalinn í Frakklandi
þar sem skynsemishyggja er allsráðandi í anda heimspeksins
Decartes sem hefur verið eins konar þjóðardýrlingur okkar
Frakka. Okkur Frökkum hættir til að halda að við séum hugs-
uðir, en við stjórnumst auðvitað að miklu leyti af eðlishvöt-
inni sem við þurfum fyrst og fremst að takast á við. Ég byrjaði
að rannsaka þessar eðlishvatir eftir að hafa farið til Afríku ár-
ið 1968. Þá varð ég fyrir menningarlosti. Áður var ég ungur
strákur, nýsloppinn út úr háskóla, og gekk í hvítum jakka með
bindi að hætti borgaranna og var fullur fordóma gagnvart
frumstæðum þjóðum. Ég lagði stund á bókmenntir, forn-
grísku, latínu og miðaldafræði í Sorbonne. Og lærði seinna
kvikmyndagerð í IDHEC sem er elsti kvikmyndaskólinn í
Frakklandi en ber núna nafnið PHOENIX. í Afríku hrundu
allir mínir fordómar þegar ég sá hlæjandi og syngjandi svert-
ingja berja bongótrommur. Ég áttaði mig á að heimur tilfinn-
inganna er mikilvægari en skynsemin og síðan þá hef ég verið
gagntekinn af þessu sama viðfangsefni. Kvikmyndin Leitin að
eldinum er leitin að frumþörfum mannsins. Kvikmyndin Nafn
Rósarinnar sýnir öfgar menningarinnar. Þar er leikið á strengi
líkama og sálar, náttúru og siðmenningar. Á milli þessara
öfgakenndu ása, tilfinninga og þekkingar, sveiflast menn. I
Birninum fæst ég við það sama og geng feti framar með að
nota dýrin til að túlka dýrslegar hvatir okkar mannanna. And-
stæðurnar í Nafni Rósarinnar og Birninum eru af sama toga.
Björninn stendur nær eingöngu fyrir það líkamlega og eðlis-
hvötina. Munkur leitast við að vera eingöngu andlegur og af-
neitar kynlífi og munaði magans. En munkurinn á samt í
vanda með að höndla líf sitt. í Nafni
Rósarinnar ráða munkarnir ekki við
kynhvatir sínar, geta hvorki bælt þær
niður né stillt sig um að kýla vömbina.
Drauma eigum við sameiginlega öðrum
dýrum.
Ein af ástæðunum fyrir gerð Bjarnar-
ins er að ég var að leita dýrsins í sjálfum
mér. Margir héldu að ég hefði gert
myndina af því að mér þætti vænt um
birni en ég þekkti ekki birni meira en
önnur dýr áður en ég fór að kynna mér
líf þeirra og hátterni. í fyrstu ætlaði ég
að láta apa vera aðaldýrið en þeir stjórn-
ast ekki af eðlishvötinni í eins ríkum
mæli og birnir og með því að velja bjarn-
dýrið gat ég höfðað sterkar til hins dýrs-
lega í manninum, því björninn er ýmist á
tveimur eða fjórum fótum.
Ég las fjölda bóka um bimi og fékk
bandarískan ráðgjafa Doe Peacock, til
halds og trausts og dýraþjálfara sem var
mjög ráðhollur. Til liðs við mig hafði ég
fjölda annarra sérfræðinga á þessu sviði.
Kvikmyndin er byggð á skáldsögu sem
ber nafnið The Grizzly King eftir James
Oliver Curwood. Hann var veiðimaður sem ákvað eftir að
bjarndýr þyrmdi lífi hans að skrifa bók um það syni sínum sem
víti til varnaðar. Sonur hans vildi feta í fótspor föður síns og
gerast veiðimaður. Það atriði í kvikmyndinni þar sem bjarn-
dýrið þyrmir syni veiðimannsins á klettasyllunni er stílfært úr
sögunni.
Eru bimir eins mannlegir og þú lýsir í myndinni?
Nei, þeir eru hættulegir og við vorum í stöðugri lífshættu
við töku myndarinnar en það er hægt að læra að umgangast þá
eins og dýraþjálfarar gera. Þeir minna með hátterni sínu
sterklega bæði á menn og dýr og mér fannst ég snjall þegar ég
ákvað að nota birni til að höfða svo sterklega til þess dýrslega
og mannlega í okkur. Þegar þeir standa í tvo fætur minna þeir
á menn. Þegar þeir eru á fjórum fótum eru þeir ógnvekjandi
óargadýr. Ég valdi aðstæður þar sem birnir líkjast mönnum
sem mest en forðaðist aðstæður þar sem þeir haga sér eins og
birnir eingöngu. Þeir vita hins vegar mun á góðu og illu og
muna eftir því sem fyrir þá kemur. Mennirnir eru dýr sem
læra einnig mest af reynslunni. Við lærum hraðar og höfum
stærri heila, en drauma eigum við sameiginlega öðrum dýrum.
Er eitursveppaofskynjun bjarnarungans byggð á reynslu þinni
af eiturlyfjum?
ei, sjálfur nota ég ekki eiturlyf og hef aldrei gert.
Ég drekk lítið og reyki ekki. Ég hef þó ekki for-
dóma gagnvart mönnum sem nota slíkt. Ég skil þá
sem ánetjast lyfjum en slíkt er í senn sorglegt og
hörmulegt. Það hjálpar sumum að nota slíkt og
menn virðast gera það út úr neyð og þá verka
eiturlyf sem læknismeðal fyrir fólk sem á í erfið-
leikum og sumum liði ef til vill ennþá verr ef þeir
hefðu ekki áfengi, tóbak eða önnur eiturlyf til afnota. Ég mæli
ekki með ofnotkun þess en fordæmi fólk ekki sem notar þau.
Dýr verða einnig drukkin eins og mennirnir og þau finna fyrir
áhrifum ofskynjunarlyfja og sum þeirra leita í gerjuð epli til að
finna á sér og ofskynjunarsveppi og eiturlyfjaplöntur til að
verða fyrir áhrifum.
Samtalið berst að næsta verkefni Annaud og handritaskrifum.
Hann kvaðst hafa unnið með aðalhandritahöfundi Pólanskis,
Gerald Brach og að Brach hefði skrifað handritið að Leitinni
að eldinum. Annaud sagði þá Pólanski vera góða vini þótt
ólíkir væru.
eir eru hættulegir og
við vorum í stöðugri
lífshættu við töku
myndarinnar, en það er
hægt að læra að
umgangast þá eins og
dýraþjálfarar gera.
60 HEIMSMYND