Heimsmynd - 15.01.1990, Qupperneq 36

The WorldPaper
UMRÓT í AUSTUR-EVRÓPU
Hetjusaga Silviu Brucan
Skarpskyggni Brucans og djúphugsað-
ar forspár koma glöggt fram í þessum
útdráttum úr 10 ára framlagi hans til
síðna WorldPaper:
• Janúar 1979:
Sem marxisti býst ég ekki við að
verða sammála sjónarmiðum allra, sem
skrifa í þetta blað. Ekki ætlast ég held-
ur til að aðrir líti hlutina sömu augum
og ég. Þctta ætti þó ekki að draga úr
gildi rits sem ætlað er að verða sameig-
inlegur vettvangur fólks úr mismun-
andi menningarhverfum með ólíkar
hugsjónir, trúarskoðanir og lífsstíl,
fólks sem er þó allt að berjast fyrir
betra lífi og bættum heimi.
• Október 1979, „Hvað er að í hag-
kerfi heimsins?“:
Sósíalísku þjóðirnar eru heldur ekki
ónæmar fyrir óstöðugleika í heimshag-
kerfinu. Þær hafa uppgötvað að þær
geta ekki einangrað sig. Þær gátu sagt
skilið við hagkerfi kapítalismans, en
ekki við heimsmarkaðinn, þar sem
kapítalisminn hefur töglin og hagldirn-
ar. Þótt Sovétríkin og Austur-Evrópa
haldi áfram af fullum krafti með þró-
unaráætlanir sínar hefur efnahagsleg
framvinda þeirra ekki náð upphatleg-
um markmiðum . . . Þrátt fyrir gífur-
leg afrek í iðnþróun líða Austur-Evr-
ópuþjóðirnar vegna þeirrar efnahags-
legu og tæknilegu yfirburðaaðstöðu,
sem kapítalisminn hefur, sem er
þungamiðjan sem allt snýst um. Vax-
andi skuldir þeirra við Vesturlönd eru
glöggur vitnisburður um þetta.
• Nóvember 1980, um efnahagslega
stöðnun í Austur-Evrópu:
Hin gamla stalínska tortryggni gagn-
vart efnahagslegri markmiðssetningu
og ágóðavon (Stalín var vanur að kalla
þetta kapítalísk kænskubrögð) hefur
haldið velli í öllum Austur-Evrópu-
löndum nema Ungverjalandi og er al-
varleg hindrun í vegi vísindalegrar
stjórnunar.
Þegar öllu er á botninn hvolft eru
hagstjórnarörðugleikar Austur-Evrópu
nátengdir þeirri staðreynd að stefna og
stjórnun hljóta að krefjast breytinga á
eldri pólitískum stjórnformum, sem
komið var upp til að takast á hendur
það risavaxna verkefni að iðnvæða og
færa til nútímahorfs vanþróuð lönd í
fjandsamlegu alþjóðlegu umhverfi, sem
lýtur stjórn kapítalista.
• Desember 1982 við andlát Leonids
Brésnef:
Um leið og ný forysta tekur við völd-
um í Kreml hlýtur rökvísi stjórnmál-
anna að knýja framgjarna arftaka
Leoníds Brésnef til að sjá fyrir öðrum
valkosti við staðnað þjóðfélag og stirð-
busalegt hagkerfi sem einkennt hefur
ástand Sovétríkjanna allan áttunda ára-
tuginn og til þessa dags.
• Mars 1985 íyfirlitsgrein um Sovétrík-
in á síðustu dögum forystu Konstantíns
Tsérnenkós:
Það er engin tilviljun að í desember
síðastliðinn kynnti Mikael Gorbatsjov,
sem hefur umsjón með hinni nýju efna-
hagsáætlun, grundvallarbreytingar á
hagkerfinu og öllum félagslegum sam-
skiptum með því að vitna í þau orð
Leníns að áhrifavald sósíalismans á
þróunina í heiminum verði að nást í
gegnum árangur hans á félags- og efna-
hagslegu sviði. ____
• Maí 1987, „Hvert stefnir kommún-
isminn: Avarp samtímans“:
Þvert gegn væntingum marxista
munu lok þessarar aldar einkennast af
miklu djúpstæðari félagslegum um-
skiptum í austri en í vestri . . . Þótt
breytingarnar hljóti að eiga upphaf sitt
á efnahagssviðinu munu þær óhjá-
kvæmilega snúast um félagsleg tengsl
og að lokum hið pólitíska kerfi sjálft,
Kommúnistaflokkurinn ekki undan-
skilinn.
• Maí 1989 í fréttaskýringu, sem rituð
var í mars tveimur dögum fyrir afhend-
ingu mótmœlaskjals til Ceausescu og
þar af leiðandi undir fyrirsögninni „At-
huganir kommúnista sem á fangelsisvist
í vœndum“:
Frá Belgrað til Varsjár, Búdapest til
Moskvu, brennur þráin eftir fjölflokka-
kerfi. Fólk hefur streymt út á göturnar
í Ungverjalandi, Júgóslavíu, Póllandi,
Eystrasaltslöndunum og hinum ýmsu
þjóðlöndum innan Sovétríkjanna - þar
sem það einnig hefur fengið að taka
kjörklefana í þjónustu sína - til að mót-
mæla þeirri grundvallarkennisetningu
sósíalismans sem hvað mest hefur látið
á sjá í veraldarvolkinu: Að einn pólit-
ískur flokkur geti séð hagsmunum allra
þjóðfélagsþegna borgið.
Kommúnistaflokkurinn er fram-
varðasveit stéttar án framtíðar.
Að tala út og taka út
fyrir það
I nóvember 1987 risu rúmenskir
verkamenn í iðnaðarborginni Brasov
upp vegna skorts á brauði og öðrum
lífsnauðsynjum. Brucan gat þá ekki
lengur hamið gremju sína og vonbrigði
með getuleysi þess kerfis sem hann
hafði eitt sinn barist svo ötullega fyrir
og kvaddi á sinn fund á heimili sínu í
Búkarest fréttamenn frá fréttastofum
Reuters, UPI og BBC, þar sem hann
hafði þetta til málanna að leggja:
Uppþotið í Brasov þýðir að fyrir
verkafólk er bikar skortsins nú yfirfull-
ur. Verkalýðsstéttin tekur því ekki
lengur með þögninni að vera með-
höndluð eins og hlýðinn þjónn.
Allt ber að þeim brunni í austrinu í
dag að taka mark á þessum réttmætu
kvörtunum og ná samkomulagi.
Almenningsálitið í heiminum í dag
er orðið reginafl í vörn mannréttinda.
Niðurbæling andófs getur ekki leitt til
annars en algerrar einangrunar, að
þessu sinni ekki aðeins frá vestrinu
heldur austrinu jafnframt.
í vestri var rödd hans heyrð og end-
urómaði víða. Ríkisstjórn Ceausescus
sveið undan þessum ummœlum.
Brucan var haldið án samskiptamögu-
leika við umheiminn í raunverulegu
stofufangelsi í sjö mánuði.
Atján mánuðum síðar, eftir að hafa
fengið leyfi til að fara einn í ferð vestur
á bóginn til að Ijúka við bók (kemur út
í júlíl990 hjá Praeger útgáfunni), heim-
sótti Brucan Sovétríkin til að sjá fram-
vindu perestrojkunnar eigin augum og
skrifa um hana áður en hann sneri aftur
til fjölskyldu sinnar í Búkarest.
Pegar kom fram í febrúar 1989 hafði
hann séð nóg. Hann tók forystuna með-
al sex flokksöldunga um að fœra í letur
og koma á framfæri við vestrœnu press-
una mótmælaskjali til Ceausescus for-
seta sem byrjaði á þessum orðum:
Þegar sjálfur kjarni þeirrar sósíalísku
hugmyndar, sem við höfum barist fyrir
alla tíð, hefur verið flekkaður af stefnu
þinni og þegar land okkar hefur ein-
angrast í Evrópu. höfum við ákveðið
að kveða upp úr með skoðanir okkar.
Við gerum okkur fullkomlega ljóst að
með því stofnum við frelsi okkar í
hættu og jafnvel lífi okkar. En við telj-
um okkur skylt að freista þess að fá þig
til að snúa af þeirri braut, sem þú hefur
markað, áður en það er um seinan.
36 HEIMSMYND