Heimsmynd - 15.01.1990, Síða 88

MENNING
TT' ndurbygging („Asa-
ij nace“) eftir Václav Ha-
vel verður frumsýnt í Þjóð-
leikúsinu þann 8. febrúar.
Þetta er nýjasta verk Havels,
sem kjörinn var forseti
Tékkóslóvakíu 29. desember
síðastliðinn, og var það frum-
sýnt í Sviss síðasta haust.
Endurbygging fjallar um
starfsfólk teikni- og skipu-
lagsstöðvar sem fengið hefur það verkefni að undirbúa
endurskipulagningu og rif húsa í gömlu þorpi. Mikil tog-
streita myndast milli verndunarsjónarmiða og sjónarmiða
valdhafa og óttinn er ríkjandi afl í öllum samskiptum fólks.
Jón R. Gunnarsson þýddi verkið úr írummálinu. Brynja
Benediktsdóttir leikstýrir og aðalhlutverkin eru í höndum
Erlings Gíslasonar, Helgu Jónsdóttur, Jóhanns Sigurðar-
sonar, Sigurðar Sigurjónssonar, Jóns Símonar Gunnars-
sonar. Maríu Ellingsen. Þórs Tulinius og Þórunnar Magn-
eu Magnúsdóttur. Sigurjón Jóhannsson teiknar leikmynd
og búninga, Páll Ragnarsson hannar lýsingu og Sigurður
Rúnar Jónsson semur tónlistina og leikur á fiðlu á sýning-
um.
Václav Havel hefur verið einn þekktasti andófsmaður í
Tékkóslóvakíu um árabil. Hann hefur verið fangelsaður af
stjórnvöldum og leikrit hans bönnuð. Hann var einn af
stofnendum mannréttindahreyfingarinnar Charta 77, sem
barðist fyrir því að mannréttindayfirlýsingu Helsinkisátt-
málans yrði framfylgt í Tékkóslóvakíu. Hann hóf rithöf-
undarferil sinn sem ljóðskáld. en fyrsta leikrit hans Garð-
veisla var frumsýnt 1963, þegar Havel var tuttugu og sex
ára gamall. Tveimur árum seinna kom Minnisatriði sem
fór sigurför um Evrópu og festi nafn Havels á spjöld leik-
listarsögunnar. Hann þykir nú eitt merkasta leikskáld sam-
tímans og eru margir uggandi um að pólitísk umsvif hans
muni valda því að minni tími gefist til skrifta.
Havel hefur ekki verið mikið kynntur hérlendis. Þó hafa
tveir af einþáttungum hans verið fluttir í útvarp og einþátt-
ungurinn Mótmæli var sýndur á litla sviði Þjóðleikhússins
1982. Hér gefst því kærkomið tækifæri til að kynnast höf-
undi sem er í fremstu röð samtímaleikskálda og um leið
einn af merkisberum þeirra nýju tíma sem eru að renna
upp austan járntjalds.
Václav Havel.
alter Bagehot, hag-
fræðingur, stjórnmála-
fræðingur og einn fremsti
blaðamaður á síðari hluta 19.
aldar, fæddist 3. febrúar 1826
í Somerset á Englandi. Hann
var ritstjóri The Economist
og lýsti sjálfum sér sem frjáls-
lyndum íhaldsmanni. Hann
hafði áhyggjur af félagslegum
fylgifiskum iðnvæðingarinnar
og borgarþróunar. Hann var
Menningarvitinn.
ritstjóri um líkt leyti og borg-
arastyrjöldin stóð yfir í
Bandaríkjunum og aðdáandi
Abrahams Lincoln. Bagehot
varð frægur eftir dauða sinn
og sum verka hans eru sígild.
En um hann sagði Woodrow
Wilson, síðar Bandaríkjafor-
seti, að ef hann réði menn-
ingunni myndi hann vilja láta
hana lúta stjórn eins heil-
brigðs og gagnrýnins huga og
Bagehots.
owlatt-lögin, kennd við
dómara með því nafni,
voru sett á Indlandi í febrúar
1919. Þessi lög leyfðu að
dæmt yrði í sumum pólitísk-
um málum án réttarhalda
sem og fangelsun einstakl-
inga án réttarhalda. Almenn-
ingur í landinu reis upp gegn
lögunum og Mahatma
Gandhi skipulagði mótmæla-
hreyfingu en bein afleiðing
hennar var fjöldamorðin í
Amritsar í apríl sama ár.
ann 2. febrúar árið 1970
lést í Wales á Bretlandi
enski heimspekingurinn og
rökfræðingurinn Bertrand
Russel. Hann var best þekkt-
ur fyrir verk sín í stærðfræði-
legri rökfræði og baráttu sína
í félags- og stjórnmálum, sér-
staklega gegn kjarnorku-
vopnum. Hann hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels
1950.
Bertrand Russel var næst-
elsti sonur Amberley greifa
og konu hans, Katrínar, dótt-
ur Stanleys baróns af Alder-
ley. Faðir Bertrands var son-
ur Russels lávarðar sem í
tvígang var forsætisráðherra
Breta. Foreldrar Bertrands
létust bæði þegar hann var
ungur að árum og var hann
alinn upp hjá föðurömmu
sinni. Hún var afar ströng,
með sterka réttlætiskennd,
mjög pólitísk en frjálslynd í
mótmælendatrú sinni. Hann
hlaut einkakennslu og hafði
lítið samneyti við önnur
börn. Þegar Bertrand Russel
kom til Cambridge átján ára
gamall sáu kennarar hans
strax að þar var óvenjulegur
hugur á ferð. Hann lagði
stund á stærðfræði og heim-
speki. Russel þykir einn
fremsti hugsuður 20. aldar-
innar. Hann var 98 ára þegar
hann lést og hafði á starfsævi
sinni skrifað ótal bækur um
heimspeki, stærðfræði, vís-
indi, siðfræði, félagsfræði,
menntun, sögu, trúmál og
stjórnmál auk allra ritdeiln-
anna, sem hann tók þátt í.
Hann naut mikillar virðingar
fyrir það sem Bretar kalla
eðalborið sjálfstæði, af-
bragðsminni, geysileg afköst
og mannkærleika, sem var
undirstaðan í lífsstarfi hans.
s
Astkona og síðar eigin-
kona Adolfs Hitlers,
Eva Braun, fæddist 6. febrú-
ar 1912 í Munchen í Þýska-
landi. Foreldrar hennar voru
lágstéttarfólk frá Bæjaralandi
og hlaut hún menntun í kaþ-
ólskum skóla. Árið 1930
starfaði hún sem afgreiðslu-
stúlka í verslun sem Heinrich
Hoffman, ljósmyndari Hit-
lers, rak og þannig kynntist
hún foringjanum. Sem ást-
kona hans bjó hún fyrst í Iitlu
húsi sem hann átti í Munchen
en síðar fluttist hún í Berghof
kastalann hans í Berecht-
esgaden.
Viðhaldið.
Sagt er að Eva Braun hafi
veitt Hitler heimilishlýju en
samband þeirra hafi ekki ver-
ið mjög kynferðislegt. Hún
var góð sund- og skíðakona
en önnur áhugamál hennar
þóttu léttúðug. Hitler lét
aldrei sjá sig opinberlega
með henni. Hún fékk ekki að
fylgja honum til Berlínar og
hafði engin pólitísk áhrif á
hann.
Árið 1945 fór hún til Berl-
ínar í trássi við fyrirskipanir
foringjans, staðráðin í að
standa við hlið hans til enda-
lokanna. í þakklætisskyni
kvæntist hann henni við
borgaralega athöfn 29. aprfl.
Daginn eftir batt Eva Braun
enda á líf sitt með því að taka
inn eitur en ekki er vitað
hvort Hitler tók sjálfur inn
eitur eða skaut sig við hlið
hennar. Líkin voru brennd.D
88 HEIMSMYND