Heimsmynd - 01.06.1992, Blaðsíða 38

HEILSA
TIMAKLUKKA
MANNSLÍKAMANS
- SVEFN - VAKTA VINNA
Sagt er að allt í heiminum stjórnist af
ákveðinni hrynjandi hvort sem það
eru plánetur er snúast um sólir hinna
ýmsu sólkerfa eða hin líffræðilega
klukka okkar sjálfra. Hin dularfulla
tímaklukka mannslíkamans, þessi stjórnstöð
líkamans sem verður fyrir áhrifum sólarupprás-
ar og sólseturs, birtu og myrkurs sem stjórnar
lífi okkar og setur því tímamörk. Hún stjórnar
því hvenær okkur syfjar, hungrar eða þyrstir,
hefur áhrif á skaplyndi okkar og huglæg við-
brögð og alla líkamsstarfsemi.
A síðustu árum hefur áhugi manna l'yrir
þessum lífssveiflum aukist og
læknavísindin hafa látið til sín
taka við rannsóknir á svefnin-
um. Svefninn, þessi andstæða
vökunnar hefur alltaf þótt svo
sjálfsagður að honum var lengi
enginn sérstakur gaumur gef-
inn þangað til að nú er svo
komið að svefnleysi er eitt
stærsta vandamál nútíma-
mannsins. Hérlendis sést þetta
vandamál best á gífurlegri
neyslu svefnlyfja. I vissum til-
fellum eiga svefnlyf rétt á sér
tímabundið, til dæmis í kjölfar
sorgar eða kvíða sem skapast
vegna veikinda.
Pó er alltof algengt að fólk
lendi í þeim vítahring að ætla
sér of mikið á hinum tuttugu
og fjórum klukkustundum sól-
arhringsins. Yfirskipulagning
tímans veldur því að menn
verða fórnarlömb streitu, gefa
sér of lítinn tíma til að hvílast.
Pegar svo loks er lagst á koddann hrannast upp
áhyggjur, ef til vill af verkefnum sem ekki tókst
að ljúka þann daginn og svo af verkefnum
morgundagsins. Andvökur og aftur andvökur.
Menn fara lítið sofnir, jafnvel ósofnir til vinnu
að morgni, örþreyttir. Þeir drekka kaffi til að
vakna betur, taka svefnlyf til að sofa betur, út-
litið versnar stöðugt, svo og árekstrar við þá
sem menn umgangast, þeir verða stöðugt ön-
ugri og pirraðri. Utkoman er
ofstreita, menn missa sjónar
á forgangsverkefnum. Hræra
öllu saman, lífsnautnin verð-
ur lítil. Aðeins áhyggjur,
amstur, kvíði og streita. Sumir reyna jafnvel að
sefa áhyggjurnar með áfengisneyslu.
Grikkir til forna áttu sér svefnguð, sá var
kallaður Hypnos. Hann sveif yfir jörðinni og
jós svefni úr horni sínu til mannanna. Okkur
Vesturlandabúum nútímans hefði líklega ekki
veitt af að eiga okkar Hypnos. En nútímamað-
urinn dýrkar ekki svefnguðinn. A tímum hraða,
gífurlegra tæknibyltinga og framfara, enda-
lausra krafna um síaukin lífsgæði fá menn sér
bara svefnpillu við svefnleysi og það er Mamm-
on karlinn sem er dýrkaður, peningaguðinn
sjálfur.
Til að ná jafnvægi og öðlast vellíðan verða
menn sjálfir að átta sig á vandanum og brjóta
upp vítahringinn. Við megum ekki rjúfa stöð-
ugt hinn eðlilega rythma, þessar innbyggðu
dægursveiflur líkamans. Pá brennum við lífs-
kertið í báða enda og missum heilsuna á miðj-
um aldri.
Oftar en ekki liggur rót vandans í vinnuálagi
einstaklingsins, álagi sem viðkomandi getur oft
ekki breytt. Allur þorri fólks
vinnur reglulegan vinnudag,
það er að segja vinnur á dag-
inn og sefur á nóttunni eða
ætti í það minnsta að geta látið
sólarhringsrythmann falla vel
að vinnu og hvíld.I heimi
markaðs- og efnishyggju hafa
atvinnurekendur tekið völdin
og eru farnir að stjórna lífi
fólks meira en góðu hófi gegn-
ir.
tímamót
Einn af heimspekingum
samtímans segir að vaktavinna,
sú uppfinning, sé helvíti nú-
tímamannsins. Vísindalegar
rannsóknir hafa sýnt að vakta-
vinnuformið hefur óæskileg
áhrif á heilsufar fólks, vellíðan
og starfshæfni. Fólk vinnur all-
an sólarhringinn á óregluleg-
um vöktum sem rugla tíma-
klukkuna. Vaktavinna í formi
kvöld- og næturvakta er löngu
orðin viðtekinn hluti atvinnu-
hátta. Hvers vegna velur fólk vaktavinnu? Ef-
laust liggja þar margar ástæður að baki. Senni-
legt er þó að fólk kjósi vaktavinnu vegna hærri
launa, menn selja heilsu sínu fyrir vaktavinnuá-
lag og taka svo gjarnan aukavaktir til að hækka
krónutölu launanna enn frekar. Atvinnurek-
endurnir sjá fjárhagslega hagkvæmni í rekstri
fyrirtækja með því að bjóða starfsmönnunum
vaktavinnu og oft eiga menn ekki valkost.
A allra síðustu tímum munu atvinnurekend-
ur og stjórnendur fyrirtækja þó vera að átta sig
á því að streita og þreyttir starfsmenn eru alls
ekki góður kostur.
Styttri vinnudagur, sveigjanlegur vinnutími
og tölvuvæðing bjóða upp á nýja tilhögun og
löngu tímabært endurmat á mannlegum þörf-
um. Því ættu þessi málefni að skipa hærri sess í
kröfugerð stéttarfélaga en sífelld barátta fyrir
hærra vaktavinnuálagi.
Auðvitað munu alltaf verða til störf sem þarf
að inna af hendi á nóttu jafnt sem degi svo sem
störf heilbrigðisstétta og lögreglu.
Miklar rannsóknir hafa að undanförnu verið
38 HEIMSMYND