Heimsmynd - 01.06.1992, Blaðsíða 83

ynferðisleg misnotkun barna er hrikalegur glæpur,
sem jafnvel harðsvíruðustu afbrotamenn hafa við-
urstyggð á. Engu að síður sýna tölur frá nágrahna-
löndum okkar og Bandaríkjunum að kynferðisleg
áreitni gagnvart börnum er tíðari en flesta grunar.
ítrekaðar rannsóknir gerðar í Bandaríkjunum
sýna að á milli tíu og tuttugu prósent stúlkna undir
átján ára aldri hafa orðið fyrir kynferðislegri mis-
notkun. Því miður er fátt sem bendir til þess að
ástand hér á landi sé að einhverju Ieyti betra en
annars staðar. Til að gefa hugmynd um hversu
geigvænlegur þessi vandi er má benda á að þegar
litið er yfir hóp barna í skólastofu í íslenskum grunnskóla er
ekki fjarri lagi að ætla að eitthvert þeirra eða systkina þeirra
hafi orðið að þola eða búi við kynferðislega áreitni. Enn sem
komið er hefur athyglin fyrst og fremst beinst að stúlkum því
reynslan hefur sýnt að þær eru þolendur í langflestum tilvik-
um. Hins vegar hefur þeim tilfellum fjölgað á undanförnum
árum þar sem komið hefur verið upp um misnotkun á drengj-
. um. Það er staðreynd að hér á landi hafa kornung börn, allt
niður í tveggja til þriggja ára, verið misnotuð gróflega, þving-
uð til samræðis og þátttöku í kynlífi fullorðinna. Aðeins hluti
þessara mála kemur nokkurn tímann
til kasta yfirvalda og þá þykir ýmsum
sem refsingar við glæpum sem þess-
um séu ekki nægilega þungar. En
skaðinn er skeður burtséð frá því
hvað verður um afbrotamanninn.
Barn sem verður fyrir kynferðislegri
misnotkun hefur verið niðurlægt og
svipt æskunni. Börn sem verða fyrir
ofbeldi sem þessu bera þess sjaldnast
bætur, þau hafa verið misnotuð, sum
jafnvel í áraraðir. Sú staðreynd grefur
um sig og veikir sjálfsmynd þeirra.
Það er þó alrangt að ætla að viðbrögð
þessara barna séu öll á sama veg.
Þvert á móti virðast þau afskaplega
einstaklingsbundin, en öll eru þau
döpur og vonsvikin. Sum hella sér út í nám eða íþróttir og
skara jafnvel fram úr meðan önnur missa smátt og smátt
kjarkinn, baráttuþrek þeirra veikist, þau einangrast frá félaga-
hópinum, þunglyndi getur tekið að gera vart við sig og svo
kann jafnvel að fara að lífsleiði sæki að þeim. Börnum sem
svo er komið fyrir er hættara við að dragast út í notkun vímu-
efna en þeim sem hlotið hafa ákjósanlegar uppeldisaðstæður.
í augum barns, sem hefur þurft að búa við þá kúgun sem kyn-
ferðislegri misnotkun fylgir, kunna vímuefni að opna leið til
að minnka þann sársauka sem grafið hefur um sig í sálu þess.
Barn sem hefur grafið þessa hrikalegu lífsreynslu með sér get-
ur orðið svo hjálparvana og beygt að það sér enga aðra leið
færa út úr sorg sinni en þá að svipta sig lífi. Tilraun til sjálfs-
vígs getur verið nokkurs konar kall á hjálp og kann að verða
til þess að ástæðan komi í ljós. Það þarf hins vegar alls ekki
alltaf að vera. Fremji barn eða unglingur sjálfsmorð eru yfir-
gnæfandi líkur til þess að orsök hinnar örlagaríku ákvörðunar
komi aldrei í ljós.
arn sem verður fyrir ofbeldi sem þessu bregst oft
við á þann hátt að það telur sig ekki geta sagt frá
hörmungum sínum og oft hefur ofbeldismaðurinn
í hótunum við það. En ástæður þess að barn leynir
slíku geta verið margslungnar og átakanlegri en
tárum taki. Barni getur jafnvel fundist að það
þurfi að vernda foreldri sitt. Þannig leit til dæmis
ung íslensk stúlka á málin en hún var misnotuð af
yfirboðara móður sinnar. Hún taldi sig ekki geta
sagt frá af ótta við að móðirin missti vinnuna.
Stúlkan vissi af miklum fjárskuldbindingum ein-
stæðrar móður sinnar og ákvað því að bera harm
sinn í hljóði en hringdi nafnlaust símtal til sálfræðings til að
létta á hjarta sínu og lauk samtalinu með þeim orðum að hún
sæi enga leið út úr erfiðleikum sínum aðra en þá að fyrirfara
sér. Vandi þessarar stúlku er enn óleystur, hún gaf hvorki upp
nafn né símanúmer. Barn eða unglingur sem er í þvílíkri
klemmu sér oft fáar útgönguleiðir, það þarf hjálp en þorir
ekki að leita hennar.
Hún leiðir sjálfshjálparhóp hjá Stígamótum, samtökum sem
berjast gegn kynferðislegri misnotkun og veita þolendum og
aðstandendum stuðning. Saga hennar sýnir að lækningaferlið
er langt og getur varað alla ævi. Sem barn varð hún fyrir ítrek-
aðri kynferðislegri misnotkun af hálfu afa síns. Hún á erfitt
með að tímasetja nákvæmlega hvenær misnotknunin hófst eða
hvenær henni lauk, en segist halda að það hafi byrjað þegar
hún var sex ára og staðið þar til hún var ellefu ára. „Það byrj-
aði hægt og rólega en hann fikraði sig stöðugt lengra eftir því
sem tíminn leið.“ Það er enn erfitt fyrir hana að rifja upp
hvernig henni var innanbrjósts á þessum stundum. „Ég lá stíf
á meðan þetta gekk yfir og reyndi að hugsa um eitthvað ann-
að. Þegar það var afstaðið gat ég farið að sofa eða haldið
áfram að leika mér ef þetta gerðist að degi til.“ Það grunaði
engan hvernig í pottinn var búið og aldrei hvarflaði annað að
henni en að hún væri ein í þessum sporum. Þegar hún hins
vegar gekk til liðs við sjálfshjálparhóp og tók að vinna úr þeim
skaða sem hún hafði hlotið kom í ljós að afi hennar hafði
einnig misnotað þrjár af fjórum systrum hennar og nokkrar
frænkur þeirra.
Hún er hávaxin og glæsileg, klædd í stutt svart plíserað pils,
svartan rúllukragabol og hvíta peysu þegar við hittumst að
kvöldlagi í íbúð hennar í útjaðri Reykjavíkur. Þegar líður á
viðtalið segir hún að það hafi tekið sig einna lengstan tíma að
sætta sig við útlit sitt. „Mér fannst ég vera skítug og ljót. Ég
held að mér hafi reynst einna erfiðast að sætta mig við líkama
minn og sjá hann í réttu ljósi. Sjálfsmynd mín var svo veik.“ í
dag telur hún sig hafa lært að lifa með þeirri staðreynd að hún
hafi verið misnotuð kynferðislega sem barn þótt hún geri sér
grein fyrir því að fortíðin verði aldrei afmáð og setji mark sitt
á líf hennar og viðhorf með einhverjum hætti. „Hann
skemmdi ekki bara mitt líf heldur líf allra þeirra sem eru í
kringum mig. í dag er ég ein með tvö börn og ég efast ekki um
að æska mín hefur haft sitt að segja um að hjónaband mitt
gekk ekki upp. Erfiðleikum barns sem hefur þurft að búa við
kynferðislega misnotkun lýkur ekki þótt áreitnin hætti, heldur
skemmir áfram út frá sér árum og jafnvel áratugum saman ef
ekkert er að gert.“ Hún nær í meira kaffi og hellir í bollana
þar sem við sitjum í eldhúsinu á meðan börnin hennar tvö
leika sér inni í stofu. „Það er ekki hægt að lifa lífinu með inni-
birgða reiði, það er svo mannskemmandi. En ég verð að við-
urkenna að á tímabili, meðan allt var sem erfiðast þá hataði
ég afa. Hann dó þegar ég var þrettán ára. Ég gleymi aldrei
þeim degi. Ég var úti í garði í sólbaði þegar pabbi kallaði á
mig inn og sagði mér frá því að afi væri dáinn. Ég fór aftur út í
garð og ég man að ég hugsaði, sólin hefur aldrei verið svona
skær. Þegar hann var jarðaður þurfti ég að halda á kransi og í
staðinn fyrir að leggja hann á kistuna henti ég honum eins og
„Frisbee-diski“ inn í bílinn á eftir kistunni. Ég var húðskömm-
uð fyrir, en enginn vissi hvers vegna ég gerði þetta.“ Hún
Hér á landi haía kornung börn,
allt niður i tveggja til þriggja ára,
verið misnotuð gróílega, þvinguð
til samrœðis og þátttöku í kynlífi
íullorðinna.
HEIMSMYND 83